Dita Botërore për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë: Çdo vit 2.78 milionë punëtorë vdesin nga aksidentet dhe sëmundjet në punë

Sipas një raporti të vitit 2003 nga Organizata Ndërkombëtare e Punës , 270 milionë aksidente të lidhura me punën u regjistruan në mbarë botën, me më shumë se 300,000 vdekje, që përfaqësojnë 0.9% të barrës totale të sëmundjeve dhe baraz me 13.1 milionë vite jetë të humbura.

Mesatarisht, rreth 340 milionë punëtorë në mbarë botën lëndohen çdo vit. Më shumë se 2.7 milionë punëtorë vdesin çdo vit nga aksidentet dhe sëmundjet e lidhura me punën. Mbi 200,000 punëtorë në Evropë vuajnë nga sëmundjet profesionale të shkaktuara nga ekspozimet kimike dhe rreth 50 milionë punëtorë në mbarë botën vuajnë nga stresi dhe ankthi i lidhur me punën.

Këto shifra dhe vlerësime tregojnë seriozitetin e rreziqeve në vendin e punës dhe theksojnë rëndësinë e parandalimit dhe mbrojtjes së punëtorëve. Rreziqet në punë dhe rreziqet shëndetësore janë të pranishme në një numër të madh të aktiviteteve ekonomike prodhuese dhe joproduktive dhe prekin një numër të madh punëtorësh.

Çdo vit, rreth 2.78 milionë punëtorë vdesin nga aksidentet në punë dhe sëmundjet e lidhura me punën, ndërsa 374 milionë punëtorë të tjerë vuajnë nga aksidente jo-fatale në punë . Kjo do të thotë se pothuajse 2 milionë njerëz vdesin çdo vit nga shkaqe të lidhura me punën. Vdekjet në punë tejkalojnë mesataren vjetore të vdekjeve nga aksidentet e trafikut (999,000), lufta (502,000), dhuna (563,000) dhe HIV/AIDS (312,000).

Rreth 54% e punonjësve shëndetësorë në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme kanë tuberkuloz latent, që është 25 herë më i lartë se popullsia e përgjithshme. Midis 44% dhe 83% e infermierëve në mjediset klinike në Afrikë kanë dhimbje kronike të mesit, krahasuar me 18% të punonjësve të zyrës. Globalisht, 63% e punonjësve të kujdesit shëndetësor raportojnë se kanë përjetuar një formë dhune në vendin e punës. Gjatë pandemisë së sëmundjes së koronavirusit (COVID-19), 23% e punonjësve të kujdesit shëndetësor të vijës së parë në mbarë botën vuajtën nga depresioni dhe ankthi dhe 39% vuanin nga pagjumësia. Për më tepër, profesionet mjekësore janë në rrezik më të lartë të vetëvrasjes në të gjitha pjesët e botës. Deri më sot, vetëm 26 nga 195 Shtetet Anëtare të OBSH-së kanë krijuar instrumente politikash dhe programe kombëtare për të menaxhuar shëndetin dhe sigurinë në punë të punonjësve të kujdesit shëndetësor. Vlerësimet e Organizatës Ndërkombëtare të Punës tregojnë se rreth 160 milionë raste të reja të sëmundjeve profesionale regjistrohen çdo vit, si rezultat i ekspozimit ndaj agjentëve të dëmshëm fizikë, kimikë ose biologjikë dhe kushteve joadekuate të punës. Rreth 30-40% e tyre kalojnë në gjendje kronike dhe të pakthyeshme, dhe 10% çojnë në humbje të plotë dhe të përhershme të aftësisë për punë. Sëmundjet malinje profesionale janë shkaku i rreth 146,000 vdekjeve ose 1.4 milionë vite të humbura të jetës. Ekspozimi profesional është shkaku i vdekjes në 10% të të gjitha rasteve me kancer të mushkërive, bronkeve dhe trakesë dhe në 24% të të gjitha rasteve të leukemisë.

Ka 35 milionë punonjës të kujdesit shëndetësor në botë dhe një nga rreziqet më të rëndësishme profesionale për ta është lëndimi perkutan nga objektet e mprehta me të cilat ata punojnë – gjilpëra, bisturi, pincë dhe të ngjashme. Analizat tregojnë se 3 milionë lëndime në vendin e punës regjistrohen çdo vit, me punonjës të kujdesit shëndetësor që vijnë në kontakt me gjak të infektuar. Në 2 milionë raste ka ekspozim ndaj hepatitit B, në 0,9 milionë raste ndaj hepatitit C dhe në 170 mijë raste ka ekspozim profesional ndaj virusit HIV. Si rezultat, 85,000 sëmundje infektive profesionale ndodhin midis punonjësve të kujdesit shëndetësor çdo vit. Punëtorët në bujqësi ose në industrinë e përpunimit të ushqimit mund të ekspozohen ndaj alergeneve, me rreth 3-5% të punëtorëve që zhvillojnë alergji profesionale.

Analiza e kontributit të ekspozimit profesional në barrën totale të sëmundjes tregon se 5-18% e të gjitha rasteve të astmës dhe 14% e rasteve të sëmundjes pulmonare obstruktive kronike (SPOK) kanë një etiologji profesionale. Çdo vit regjistrohen 234,000 vdekje për shkak të SPOK të etiologjisë profesionale , që përbën 0.4% të numrit total të vdekjeve të regjistruara. Ajo lidhet me 3 milionë vite jetë të humbura.

Ekspozimi i zhurmës në punë është shkaku i humbjes së dëgjimit në 16% të atyre që kanë probleme me dëgjimin. Sipas statistikave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), më shumë se 2.3 milionë punëtorë vdesin çdo vit nga aksidentet në vendin e punës. Rënia është një nga shkaqet më të zakonshme të lëndimeve në vendin e punës, me rreth 15-20% të të gjitha lëndimeve në vendin e punës që vijnë nga rrëzimet.

Rreth 2 milionë punëtorë në Evropë janë të ekspozuar ndaj kimikateve të dëmshme që mund të shkaktojnë sëmundje kronike ose kancer. Në mjediset e punës industriale, rreth 100,000 punëtorë në mbarë botën vuajnë nga sëmundje që lidhen me ekspozimin ndaj substancave kimike, si tretës, asbest ose pesticide.

Problemet psikosociale, si stresi, mobingu ose orari i tepërt i punës, janë të zakonshme. Sipas disa sondazheve, rreth 40% e punëtorëve në Bashkimin Evropian raportojnë se ndjejnë stres të konsiderueshëm në punë.

Përafërsisht 10-15% e punëtorëve në mbarë botën janë të ekspozuar ndaj dhunës psikologjike ose mobingut, gjë që mund të çojë në probleme shëndetësore afatgjata.

Ekziston një rregullore vetëm në letër

E drejta për shëndet dhe e drejta për siguri në punë janë të drejta universale të njeriut dhe të punës. Prandaj, që nga ekzistenca e saj, Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) ka miratuar dhe publikuar 187 Deklarata dhe 198 Rekomandime në fushën e shëndetit dhe sigurisë në punë. Ato duhet të përfshihen siç duhet në legjislacionin kombëtar të çdo vendi që aspiron të integrohet në flukset ndërkombëtare. Mbi këto baza, Bashkimi Evropian përcakton qasjen e tij legjislative për shëndetin dhe sigurinë në punë. Në legjislacionin evropian, ekzistojnë disa direktiva kornizë dhe individuale që rregullojnë në mënyrë normative disa aspekte të shëndetit dhe sigurisë në punë.

Pas fitimit të pavarësisë, Republika e Maqedonisë trashëgoi një sistem të zhvilluar mirë të sigurisë dhe shëndetit në punë. Por ai model ishte i orientuar drejt dhe plotësonte nevojat e ekonomisë kontraktuale, duke reflektuar sistemin shtetëror të rregullimit të asaj kohe. Në këtë fushë, duket shumë më e theksuar se në të tjerat, ka një vonesë në ngritjen e një sistemi modern të sigurisë dhe shëndetit në punë, të përshtatur me nevojat e ekonomisë së tregut, thonë ekspertët e mjekësisë së punës.

Aktualisht, në vend, rregullimi i rreziqeve në punë zbatohet nëpërmjet dokumenteve ligjore që bazohen në legjislacionin kombëtar dhe direktivat e Bashkimit Evropian, si dhe në konventat e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO).

Kostot direkte të diagnostikimit, trajtimit dhe rehabilitimit të dëmtimeve dhe sëmundjeve profesionale në punë rëndojnë ndjeshëm sistemin e kujdesit shëndetësor dhe kostot indirekte që lidhen me mungesën nga puna, humbjen e aftësisë për punë dhe uljen e produktivitetit përfaqësojnë një barrë shtesë për buxhetet kombëtare të çdo vendi.

Sipas të dhënave të Agjencisë Evropiane për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, sëmundjet profesionale dhe dëmtimet në punë që janë pasojë e një sistemi të organizuar në mënyrë joadekuate të sigurisë dhe shëndetit në punë i kushtojnë çdo familjeje ndërmjet 2.6-3.8% të të ardhurave kombëtare bruto (PBB). Sipas Agjencisë Evropiane për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (EU-OSHA), për periudhën 2010-2012, kostot direkte të sigurimeve shëndetësore në Bashkimin Evropian për sëmundjet dhe lëndimet profesionale vlerësohen në rreth 2.6% të PBB-së së Bashkimit Evropian. Kostot e sëmundjeve dhe lëndimeve profesionale në Bashkimin Evropian vlerësohen në rreth 3.3% të PBB-së totale të BE-së, që është rreth 490 miliardë euro në vit.