Поранешните припадници на ОНА и нивните семејства, 23 години по завршувањето на вооружениот конфликт, не успеаја да добијат институционална поддршка
Поранешните припадници на ОНА и нивните семејства, 23 години по завршувањето на вооружениот конфликт, не успеаја да добијат институционална поддршка
Додека СДСМ и другите македонски партии бараат различни начини за унапредување на статусот на Бранителите, прашањето за припадниците на другата страна на конфликтот, поточно војниците на ОНА, веќе 23 години не наоѓа институционално решение. Албанските партии се согласни дека одобрувањето на новиот закон за Бранители треба да се одобри со закон за припадниците на ОНА. Но, историјата покажува дека ваков закон никогаш не наиде на поддршка кај македонскиот политички фактор.
ДУИ, партијата која 20 години беше на власт со речиси сите партии од македонскиот блок, и покрај тоа што „удира во гради“ дека е партија излезена од војната, не успеа да обезбеди законски права за поранешните војници на ОНА и нивните семејства.
Првиот закон за Бранители беше одобрен една година по потпишувањето на Охридскиот договор, кој потоа беше изменет во 2003 и 2004 година. Законот вклучуваше шест групи, но членовите на поранешната ОНА не беа вклучени. Законот предвидуваше голем број права, вклучувајќи бесплатни здравствени услуги, вработување, домување, парична помош, образование и семејна пензија.
Оттогаш, до денес, континуирано се прават обиди за унапредување или проширување на правата на поранешните припадници на безбедносните сили. Вакви обиди имало и во 2008, 2010, 2012 година и во континуитет до денес и кога на власт беа ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ.
Во меѓувреме, албанскиот политички фактор ја направи евентуалната грижа за поранешните припадници на ОНА надвор од институциите и без соодветен закон. Во 2010 година во Собранието беше предложен „Законот за припадниците на ОНА“, кој го поднесоа пратениците на опозициските партии Абедин Зимбери и Даут Реџепи. Законот се базираше на законот за Бранители, поточно дека и припадниците на ОНА имаат свои права, но истиот не беше одобрен.
ДУИ низ годините декларативно ја истакнуваше својата посветеност за дејството на ОНА, но не успеа да убеди ниту еден од владините партнери да поддржи законско решение. Сè додека за Бранителите не се имплементираат правата загарантирани со посебен закон, низ годините на поранешните војници на ОНА се препорачуваат само програми за ресоцијализација, обука и рехабилитација, но и вклучување во програми за психосоцијална поддршка.
2001 Уставни измени за Охридскиот договор
2003 Усвојување на амандманот XIX, кој предвидува укинување на неповредливоста на тајноста за сите форми на комуникација
2005 Беа одобрени амандмани за промена на организирање на судскиот систем, изборот на судии и јавни обвинители. На министрите им е одземен имунитетот, а заштитен е само имунитетот на премиерот
2009 Беше одобрен XXXI амандман на Уставот со кој беше утврден пописот на населението за избор на претседател на Републиката во вториот изборен круг
2011 Беше одобрен амандманот XXXI, со кој се спречува лишување од државјанство или негово исклучување од државата
2019 Изгласани уставните измени за Договорот од Преспа, поточно промена на името на државата
Во меѓувреме, ДУИ, која денес гласно ги штити албанските прашања, 20 години на власт не успеа да ги истакне Албанците во Уставот како државотворен елемент.
Од изгласувањето на уставните измени со Охридскиот договор, уставот е отворен уште пет пати за различни прашања, но ДУИ не ја менува формулацијата која се однесува на Албанците со население од 20 отсто или албанскиот јазик со јазикот кој го зборуваат 20% од граѓаните./Алсат.мк
Суад Бајрами
