Во 1991 година застапеноста на Албанците во институциите била само 7%, додека на Македонците 85%
Во 1991 година застапеноста на Албанците во институциите била само 7%, додека на Македонците 85%
Македонците, иако сочинуваа 65,3% од населението, беа застапени со 85% во администрацијата, додека Албанците само 7%, иако сочинуваа 21,7% од населението. Ова беше реалноста на етничката застапеност во јавниот сектор во 1991 година, според изданието од 1997 година на авторите Славко Милосавлевски и Мирче Томовски, врз основа на податоците на Државниот завод за статистика, финансиски поддржани од Министерството за култура и образование. Ова е можеби најдобриот показател за важноста на постоењето механизми кои гарантираат правична и соодветна застапеност.
Укинувањето на балансерот повторно ја отвори оваа децениска тема, која, всушност, е една од темелните основи на Охридскиот рамковен договор од 2001 година, кој е дел од македонскиот Устав за да се спречи дискриминација на заедниците. Иако ситуацијата е драстично променета во споредба со 1991 година, застапеноста продолжува да предизвикува жестока дебата.
За ова во 2016 година тогашниот Секретаријат за спроведување на Охридскиот договор донесе методологија, која се засноваше на неколку члена од два закони за вработените во администрацијата. Сепак, балансерот нема да биде вклучен во воениот и цивилниот персонал што служи во Армијата на Република Северна Македонија, за овластените службени лица во Министерството за одбрана, во Министерството за внатрешни работи и во Бирото за јавна безбедност, Агенцијата за национална безбедност, Агенцијата за контраразузнавање, како и во органот во состав на Министерството за финансии – Управата за финансиска полиција.
Оваа методологија, всушност, би го оставила балансерот како софтер или дигитален инструмент, кој би бил главната порта низ која институциите би биле принудени да ги поминуваат годишните планови на вработените, за да се води сметка за етничката застапеност на огласите. Во пракса тоа значеше дека оваа алатка ќе балансира, односно ќе и наложи на институцијата да ангажира кандидат од одредена етничка припадност за одредена позиција.
Ако се погледне статистиката на Народниот правобранител за правична и соодветна застапеност, во периодот од 2007 до 2022 година, застапеноста на Албанците во периодот пред и по одобрувањето на балансерот нема некоја голема разлика. На пример, пред балансерот, Албанците во администрацијата беа застапени со 18 до 19%, додека по балансерот со 19 и 21%.
Една од причините што ја предизвика неформалната дебата за тоа дали оваа алатка треба да функционира или не е злоупотребата на етничката припадност, кога граѓаните го менуваа идентитетот од Македонци во Албанци или обратно само за да се вработат.
Всушност, никој не може да каже колкава била злоупотребата. Во мај 2023 година, тогашниот министер за информатичко општество и администрација, Азир Алиу за Алсат изјави дека не можеме да ја знаеме бројката, но смета дека злоупотребата не може да биде масовна, дури нагласи дека таа не надминува 0,5%.
„Всушност, не можеме да кажеме колку се вистински. Навистина не знаеме и нема методологија со која ќе доведеме до многу точна анализа. Во овој поглед, верувам дека овие бројки не се бројки кои ни даваат голема точност. Сепак горе-долу, толку се. Дури и злоупотребата, сакам да верувам не е повеќе од, да речеме 0,5% или помалку. Не верувам дека имаме ваква злоупотреба на масовно ниво во државата“, рече Азир Алиу, МИОА.
Сепак, Антикорупциска го оспори балансерот пред Уставниот суд, а партијата која дојде на власт во 2024 година, ВМРО-ДПМНЕ, укинувањето го стави во владината програма. Уставен, го укина балансерот, со што ги укина спорните членови во законите за администрација.
Во моментов државата нема инструмент со кој се контролира правичната застапеност, што е и уставно начело. Партијата ВЛЕН вети дека ќе создаде законско решение кое не само што ќе го замени, туку и ќе го унапреди балансерот. Во овој случај, законот треба да содржи и казнени одредби за сите оние кои не ја почитуваат правичната застапеност, додека неговиот опсег ќе биде за сите институции, вклучително и оние од безбедноста./Алсат.мк
Суад Бајрами
