Majmunët bonobo kanë një aftësi që deri vonë konsiderohej ekskluzivisht njerëzore

Dihet mirë se njerëzit janë të aftë të mendojnë për atë që mendojnë të tjerët dhe të kuptojnë se opinionet e të tjerëve mund të ndryshojnë nga tonat. Kjo aftësi quhet “teoria e mendjes” në rrethet profesionale.

Shkencëtarët kanë pyetur veten për dekada nëse disa kafshë kanë të njëjtën aftësi. Ka disa shenja se kjo mund të jetë e mundur. Për shembull, është vërejtur se shimpanzetë paralajmërojnë shimpanzetë e tjera për praninë e një gjarpri vetëm nëse ata besojnë se të tjerët nuk e kanë parë atë.

Në mënyrë të ngjashme, sorrat janë vërejtur të sillen ndryshe kur janë të vetëdijshëm se rivalët e tyre mund t’i shohin, dhe ndryshe kur mendojnë se nuk mund t’i shohin.

Një studim i publikuar së fundmi në revistën PNAS tregoi se bonobo-t e ndajnë këtë aftësi me njerëzit.

Njerëzit kalojnë një pjesë të madhe të kohës së tyre duke bashkëpunuar, shkëmbyer informacione dhe duke ndihmuar njëri-tjetrin. “Teoria e mendjes”, ose aftësia për të imagjinuar atë që dikush tjetër po mendon, është një pjesë e rëndësishme e suksesit të species njerëzore. Është themeli për bashkëpunimin, ndjeshmërinë, ndërveprimin social, arsyetimin moral, mashtrimin, humorin, të mësuarit përmes vëzhgimit dhe parashikimin e sjelljes së të tjerëve.

Çfarë është teoria e mendjes dhe si testohet ajo?

Teoria e mendjes është aftësia e një qenieje të gjallë inteligjente për t’i atribuar arsyen dhe disa gjendje mendore qenieve të tjera të gjalla që vëzhgon.

Një test, i njohur si testi Sally dhe Anne, ilustron bukur teorinë e mendjes dhe ka treguar se fëmijët e vegjël nuk kanë një sens të zhvilluar për të njohur mendjet e pavarura të të tjerëve.

Në këtë test, Sallly vendos topin në kosh dhe largohet nga dhoma. Ndërsa Sally është larg, Anne merr topin dhe e zhvendos atë në kuti. Sally më në fund kthehet në dhomë dhe fëmijët duhet t’i përgjigjen pyetjes se ku do ta kërkojnë topin fillimisht. Fëmijët më të mëdhenj, të cilët kanë një teori të zhvilluar mendore, do të thonë se do ta kërkojnë në kosh, sepse e kuptojnë se Sally nuk e pa që topi ishte lëvizur ndërkohë, ndaj supozojnë se ajo do ta kërkojë aty ku e la. Por fëmijët e vegjël do të përgjigjen “në kuti” sepse mendojnë se të gjithë dinë të njëjtën gjë si ata. Kjo do të thotë se ata nuk kanë një teori të zhvilluar të mendjes – të kuptuarit se të tjerët kanë mendjet e tyre që e perceptojnë realitetin ndryshe.

Testi Sally dhe Anne tregoi se fëmijët zhvillojnë teorinë e mendjes mesatarisht midis moshës 3 dhe 5 vjeç.

Eksperimenti Bonobo

Një eksperiment i ri i kryer nga shkencëtarët në Universitetin Johns Hopkins ka treguar se bonobo-t mund të mendojnë edhe për atë që dinë të tjerët.

Bonobos (Pan paniscus) dhe shimpanzetë (Pan troglodytes) konsiderohen të jenë të afërmit më të afërt të gjallë të njerëzve. Ata ndajnë 98.7% të ADN-së së tyre me njerëzit dhe kanë një paraardhës të përbashkët që ka jetuar afërsisht 6 deri në 7 milionë vjet më parë.

Shkencëtarët kanë arritur të mësojnë disa bonobo të komunikojnë duke përdorur shenja ose simbole. Ata janë treguar se janë në gjendje të mësojnë qindra karaktere të gjuhës së shenjave amerikane (ASL) ose simbole të tastierës, me individët më të avancuar, si i famshëm Kanzi, që kanë zotëruar më shumë se 400 karaktere dhe kanë kuptuar edhe më shumë fjalë nga gjuha e folur.

Bonobo-t janë gjithashtu më pak agresivë se shumica e primatëve të tjerë, përfshirë shimpanzetë, dhe janë të njohur për strukturën e tyre shoqërore paqësore, matriarkale dhe zgjidhjen e konflikteve përmes ndërveprimit shoqëror dhe afërsisë fizike.

Eksperimenti bonobo i Sally dhe Anne

Për të studiuar mënyrën se si mendojnë bonobos, shkencëtarët krijuan një eksperiment të zgjuar të ngjashëm me testin Sally dhe Anne. Ata punuan me tre meshkuj në qendrën kërkimore Ape Initiative. Qëllimi i eksperimentit ishte të testonte nëse majmunët mund të kuptojnë kur një njeri nuk di diçka (shih videot më poshtë).

Në eksperiment, shkencëtari Luke Townrow u ul në një tavolinë përballë një prej subjekteve bonobo. Një tjetër shkencëtar do të fshihte një ëmbëlsirë të vogël, si rrushi, nën njërën nga tre gotat e përmbysura në tryezë.

Bonobo mund të shihte gjithmonë se ku fshihej gostia, por Townrow ndonjëherë mund të shihte fshehjen dhe ndonjëherë jo.

Studiuesit donin të shihnin nëse bonobo-t do të reagonin ndryshe kur e dinin që Townrow nuk kishte informacion se ku ishte trajtimi.

Nëse trajtimi do të fshihej, Townrow do të reagonte gjithmonë në të njëjtën mënyrë. Ai shikonte në gota dhe thoshte: “Hmm, ku janë rrushi dhe më pas priste 10 sekonda për t’u dhënë bonobos një shans për të reaguar”.

Çfarë treguan rezultatet?

Rezultatet zbuluan se bonobo-t drejtonin më shpejt dhe më shpesh gotën me ëmbëlsirë kur e dinin që Townrow nuk e dinte se ku ishte fshehur.

Kjo sugjeron se ata ishin në gjendje të mendonin për atë që dinte Townrow dhe se si mund ta ndihmonin atë të gjente ëmbëlsirën.

Kufizimet e kërkimit

Eksperimenti kishte disa kufizime. Gjegjësisht, në studim morën pjesë vetëm tre bonobo, që është një mostër e vogël. Kjo ishte e pritshme sepse nuk është etike të mbash bonobo në robëri pa një nevojë të rëndësishme. Ata mbahen në robëri kryesisht për arsye shkencore, për të studiuar njohjen, sjelljen dhe komunikimin e tyre, por edhe për mbrojtjen dhe rehabilitimin e jetimëve të shpëtuar nga gjuetia pa leje dhe trafikimi i kafshëve të egra.

Një problem tjetër në studim ishte se një nga bonobo-t drejtonte kupat në të gjitha situatat, pavarësisht nga kushtet eksperimentale.

Disa shkencëtarë gjithashtu theksojnë se bonobo-t në këtë studim u rritën në afërsi të njerëzve, që do të thotë se ata mund të mos jenë përfaqësues të sjelljes së bonobo-ve të egër.

Sorrat kanë gjithashtu një teori të mendjes

Është me vend të theksohet këtu se rreth dhjetë vjet më parë, shkencëtarët vunë re disa shenja të ekzistencës së një teorie të mendjes te sorrat. Ata vunë re se këta zogj inteligjentë lëvizin ushqimin e varrosur kur janë të sigurt se rivalët nuk po i shikojnë për të parandaluar vjedhjen.

Por çelësi ishte të vërtetohej se një sjellje e tillë nuk është vetëm një reagim instinktiv, i zhvilluar në mënyrë evolucionare, por një kuptim i vetëdijshëm i këndvështrimit të një personi tjetër. Për ta testuar këtë, shkencëtarët në një studim të vitit 2016 të botuar në Nature projektuan një eksperiment me kuti druri të ndërtuara posaçërisht që kishin dritare, ose ekrane dhe hapje të vogla – “vrima sysh”. Sorrat dhe korbat e testuar u vendosën në një dhomë, ndërsa rivalët e tyre ishin në dhomën tjetër, të ndarë nga një mur me një dritare dhe një vrimë. Hulumtimet e mëparshme kanë treguar se sorrat fshehin ushqimin me më shumë kujdes kur e dinë se dikush po i shikon, por për të përjashtuar mundësinë që kjo të jetë sjellje instinktive, shkencëtarët futën një element tjetër të ri – në disa teste, nuk kishte zogj në dhomën tjetër, por ata luajtën vetëm tinguj të regjistruar që sugjeronin praninë e tyre.

Rezultatet treguan se sorrat silleshin sikur dikush po i shikonte në të vërtetë kur vrimat ishin të hapura dhe kur dëgjoheshin tingujt e rivalëve të tyre. Ky eksperiment dha prova të forta se sorrat ose korbat zotërojnë një teori të mendjes.