A do të ndodhë vërtet kolapsi shoqëror në vitin 2040?

Në vitin 1972, shkencëtarët nga Instituti prestigjioz i Teknologjisë në Masaçusets (MIT) publikuan një studim të titulluar “Kufijtë e Rritjes”. Ishte rezultat i një projekti të porositur nga Klubi i Romës, një organizatë globale që bashkon shkencëtarë, ekonomistë dhe politikanë të shqetësuar për qëndrueshmërinë e rritjes ekonomike dhe demografike.

Autorët e studimit, Donella Meadows, Dennis Meadows, Jorgen Randers dhe William Behrens III, përdorën një model kompjuterik revolucionar të quajtur World3 në atë kohë për të simuluar se si popullsia, industria, konsumi i burimeve dhe ndotja mund të rriteshin dhe të ndikonin tek njëra-tjetra deri në vitin 2100.

Studimi u përmblodh në librin “Kufijtë e Rritjes”, i cili është përkthyer në 30 gjuhë dhe është shitur në më shumë se 30 milionë kopje.

Projeksioni paraqiti disa skenarë në varësi të faktit nëse dhe si do të reagonte njerëzimi ndaj kufizimeve të rritjes.

Skenari më i rëndësishëm dhe famëkeq është ai në të cilin politikat dhe bizneset vazhdojnë të sillen sikur nuk po ndodh asgjë, i ashtuquajturi “biznes si zakonisht” (BAU), sipas të cilit, nëse rritja eksponenciale e konsumit të burimeve, industrisë dhe popullsisë vazhdon, një kolaps i papritur do të ndodhë diku midis viteve 2030 dhe 2050.

World3, mbi të cilin bazohet studimi, është një model sistemesh dinamike për simulimin kompjuterik të bashkëveprimit të pesë variablave: rritja e popullsisë, industrializimi, ndotja, prodhimi i ushqimit dhe konsumi i burimeve jo të rinovueshme. Duke kombinuar këto të dhëna, shkencëtarët parashikuan se pa ndryshime të rëndësishme në politikat dhe sjelljen globale, qytetërimi njerëzor po shkon në mënyrë të pashmangshme drejt kolapsit.

Modeli më vonë u përmirësua dhe u përmirësua disa herë.

Studimi identifikoi disa faktorë kryesorë që mund të çojnë në kolaps:

Shterimi i burimeve të parinovueshme : Konsumi i paqëndrueshëm i burimeve të tilla si lëndët djegëse fosile dhe mineralet mund të çojë në një rënie të prodhimit industrial dhe rritjes ekonomike.

Ndotja e tepërt : Akumulimi i ndotjes, duke përfshirë emetimet e gazrave serrë, mund të shkaktojë probleme serioze mjedisore, të tilla si ndryshimet klimatike, të cilat ndikojnë negativisht në bujqësi dhe shëndetin e njeriut.

Mbipopullimi : Rritja e popullsisë rrit kërkesën për burime dhe shërbime, gjë që ushtron një barrë mbi ekosistemet dhe infrastrukturën.

Prodhimi bujqësor në rënie : Degradimi i tokës, humbja e biodiversitetit dhe ndryshimet klimatike mund të zvogëlojnë aftësinë për të prodhuar ushqim, gjë që mund të çojë në mungesa dhe rritje të çmimeve (grafiku më poshtë).

Edhe pse autorët theksuan se parashikimet e tyre nuk janë profeci, por paralajmërime rreth drejtimeve të mundshme në zhvillimin e sistemeve njerëzore, studimi shkaktoi reagime të forta. Ndërsa disa në qarqet shkencore dhe politike i morën shumë seriozisht gjetjet, shumë media, sipërmarrës dhe ekonomistë e tallën studimin, veçanërisht në vitet 1970.

Kritikët argumentuan se modelet ishin tepër të thjeshta, se nuk merrnin parasysh inovacionin dhe përshtatshmërinë njerëzore dhe se bazoheshin në një “qasje të prirur ndaj katastrofave”.

Një nga kritikët më të zëshëm ishte ekonomisti Julian Simon, i cili argumentoi se konceptet themelore që qëndrojnë në themel të skenarëve të “Kufijve të Rritjes” ishin të gabuara, sepse vetë ideja e asaj që përbën një “burim” ndryshon me kalimin e kohës.

Si ilustrim, ai përmendi shembullin e drurit, i cili ishte materiali kryesor për ndërtimin e anijeve deri në vitet 1800, kur ato filluan të ndërtoheshin nga hekuri. Ai theksoi se shqetësimet për një mungesë të mundshme të drurit kanë ekzistuar që nga vitet 1500.

Por, me kalimin e viteve dhe dekadave, studimi ka marrë edhe rivlerësime dhe konfirmime pozitive.

Autorët e raportit origjinal publikuan një botim të përditësuar të studimit në vitin 1992, të titulluar “Përtej Kufijve”, i cili tregoi se shumë nga parashikimet origjinale po bëheshin realitet.

Në vitin 2004, u publikua një përditësim tjetër, i quajtur “Limitet e Rritjes: Përditësimi 30-vjeçar”, i cili tregoi se të dhënat aktuale ndiqnin skenarin më të keq, BAU. Donella Meadows dhe kolegët e saj theksuan se pa ndryshime të rëndësishme, kolapsi do të ndodhë rreth vitit 2040 dhe se shenjat e tij janë kudo.

“Nivelet e detit janë rritur me 10-20 cm që nga viti 1900. Shumica e akullnajave jashtë rajoneve polare po tërhiqen dhe sipërfaqja dhe trashësia e akullit të detit Arktik po zvogëlohen gjatë verës.”

Në vitin 1998, më shumë se 45% e popullsisë së botës jetonte me të ardhura mesatare prej 2 dollarësh në ditë ose më pak. Në të njëjtën kohë, 20 përqindëshi më i pasur kontrollonte 85% të PBB-së globale. Hendeku midis të pasurve dhe të varfërve vazhdon të zgjerohet.

Në vitin 2002, Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë e OKB-së vlerësoi se 75% e zonave të peshkimit oqeanik në botë shfrytëzoheshin deri në ose përtej kapacitetit. Vlerësimi i parë global i humbjes së tokës, bazuar në hulumtime nga qindra ekspertë, zbuloi se 38% – pothuajse 1.4 miliardë hektarë – e tokës bujqësore që përdoret aktualisht është e degraduar.

“Pesëdhjetë e katër vende përjetuan një rënie të PBB-së për frymë midis viteve 1990 dhe 2001”, paralajmërojnë autorët në përmbledhjen e raportit.

Në vitin 2014, Klubi i Romës publikoi një raport të udhëhequr nga Igo Bardi, i cili gjithashtu konfirmoi gjetjet e mëparshme, me theks të veçantë në shterimin e burimeve dhe nevojën për të ashtuquajturën ekonomi rrethore.

Në vitin 2020, Gaia Herrington, një ekonomiste dhe eksperte e qëndrueshmërisë në konsulencën globale KPMG në SHBA, kreu një analizë të pavarur të të dhënave të botës reale dhe tregoi se parashikimet nga “Limits to Growth” mbeten jashtëzakonisht të sakta dhe se skenari BAU po ndiqet.

Në vitin 2023, Arjuna Nebel, profesor në Universitetin Teknik të Këlnit dhe anëtar i Institutit për Energji të Rinovueshme (CIRE), dhe bashkëpunëtorët e tij përditësuan parametrat e modelit World3 duke përdorur të dhëna empirike deri në vitin 2022. Rezultatet treguan se simulimet vazhdojnë të tregojnë një skenar tejkalimi dhe kolaps në dekadat e ardhshme, të ngjashëm me skenarin origjinal BAU.

Më në fund, në vitin 2024, MIT dhe LADbible kryen analiza të pavarura në të cilat modelet më të fundit kompjuterike konfirmuan se, nëse nuk ndodh një ndryshim i madh, kolapsi do të ndodhë rreth vitit 2040, me pasoja të rënda ekonomike dhe sociale.

Vedrana Pribičević, një lektore e lartë në Shkollën e Ekonomisë dhe Menaxhimit të Zagrebit, paralajmëron se modeli është determinist, jo stokastik, që do të thotë se nuk merr parasysh pasigurinë, tronditjet e papritura dhe gamën e rezultateve të mundshme.

“Megjithatë, ajo neglizhon elementët kryesorë të botës reale – përshtatshmërinë, inovacionin dhe mekanizmat e tregut”, thekson Pribicevic.

William Nordhaus, fitues i Çmimit Nobel në Ekonomi për punën e tij në integrimin e ndryshimeve klimatike në modelimin makroekonomik, paralajmëroi se World3 i thjeshtëson tepër proceset ekonomike, përjashton rolin e çmimeve dhe nënvlerëson progresin teknologjik.

Në të kundërt, modelet moderne stokastike të përdorura si në klimatologji ashtu edhe në ekonomi lejojnë analizën e probabilitetit të skenarëve të ndryshëm. “World3 është i rëndësishëm si paralajmërim, por parashikimet e tij nuk duhen interpretuar si profeci”, thotë ekonomisti kroat.