A është hëna planet?

Kur shikoni lart në qiellin e natës, hëna jonë është e pamundur të mos dallohet. Si Toka, ajo është e rrumbullakët dhe ka një sipërfaqe të fortë dhe shkëmbore. Por a është hëna jonë në të vërtetë një planet?

Përgjigjja është teknikisht jo, të paktën sipas NASA-s dhe Unionit Ndërkombëtar të Astronomisë (IAU), një autoritet i rëndësishëm global në astronomi.

Një objekt duhet të plotësojë katër kritere për të qenë një planet, sipas IAU-së. Ai duhet të jetë mjaftueshëm i madh që graviteti ta tërheqë në një formë të rrumbullakët dhe mjaftueshëm i madh për të pastruar të gjitha asteroidët dhe mbeturinat e tjera nga orbita e tij. Gjithashtu, ai duhet të orbitojë rreth diellit dhe, diçka e rëndësishme për hënën, një planet, sipas përkufizimit, nuk është një satelit i një objekti tjetër.

Përkufizimi i një planeti nga IAU u finalizua në vitin 2006. Por ky nuk ka qenë gjithmonë konsensusi. Grekët e lashtë, për shembull, mendonin se hëna ishte një planet. (Ata gjithashtu mendonin se Toka ishte qendra e universit, kështu që nuk ishin të saktë për disa gjëra.)

Edhe sot, përkufizimi i IAU-së është paksa i diskutueshëm. “Nëse hëna është ose jo një planet varet se kë pyet,” tha Skylar Grayson, një astronom në Universitetin Shtetëror të Arizonës, për Live Science. Përkufizimi i IAU-së i vitit 2006 “nxjerr një vijë mjaft arbitrare midis planetëve dhe planetëve xhuxhë që çoi në degradimin e Plutonit,” shtoi ajo. “Disa shkencëtarë planetarë zgjedhin të konsiderojnë përkufizime të ndryshme për planetët, disa prej të cilave përfshijnë Plutonin dhe planetët e tjerë xhuxhë, e të tjerë që madje përfshijnë hënën.”

Një përkufizim alternativ vjen nga gjeofizika: Një planet (ose trup planetar) është një objekt mjaftueshëm masiv për të qenë i rrumbullakët, por mjaftueshëm e vogël që nuk mund të gjenerojë energji nga fuzioni bërthamor në asnjë moment të jetës së tij. Pjesa e parë e këtij përkufizimi ndan planetët nga pjesët më të vogla të sistemit diellor si asteroidët, dhe pjesa e dytë nxjerr një vijë ndarëse midis planetëve dhe yjeve. Sipas këtij përkufizimi, Toka do të ishte një planet, dhe gjithashtu do të ishin hëna dhe Plutoni.

Shumica e njerëzve mendojnë për një hënë si diçka më të vogël se një planet, veçanërisht planetin që ajo orbiton. Por kjo bëhet gjithashtu e ndërlikuar. Hëna jonë është e madhe krahasuar me planetin tonë, një e katërta e madhësisë së Tokës. Dhe “hëna” më e madhe e Plutonit, Çaron-i, është në fakt gjysma e madhësisë së Plutonit,  mjaftueshëm e madhe sa quhet një planet binar në vend të një hëne. Duke parë përtej sistemit diellor, astronomët kanë gjetur madje një hënë po aq të madhe sa Neptuni që orbiton një planet të madhësisë së Jupiterit rreth 8000 vite dritë larg Tokës.

Përkufizimi i IAU-së është më i pranuari për planetët dhe ai thotë qartë që hëna jonë nuk është një planet. Megjithatë, “Paqartësia rreth asaj që është dhe çfarë nuk është një planet tregon sa e vështirë mund të jetë të përcaktosh terma në astronomi,” tha Grayson. “Shumica e gjërave në univers ekzistojnë jo në kuti të rregullta, por më tepër në një spektër, dhe ne duhet të vendosim se ku duam të tërheqim vijat midis kategorive. Ndonjëherë ato vija janë të dakordësuara dhe ndonjëherë jo.”