Çfarë është një kuti e zezë dhe si funksionon?

Pothuajse të gjithë kanë dëgjuar për “kutinë e zezë” në një aeroplan. Termi ka lidhje të forta sepse më shpesh kur dëgjojmë për kutinë e zezë është rezultat i një përplasjeje avioni. Këtu është një shpjegim se si funksionojnë kutitë e zeza.

“Black box” është një term i zakonshëm, por në industri në përgjithësi quhet një regjistrues elektronik i të dhënave të fluturimit. Mund të përshkruhet ose si një CVR (Regjistrues i zërit në kabinë) ose një FDR (Regjistrues i të Dhënave të Fluturimit), ose një kombinim i të dyjave. Shumë kuti të zeza moderne strehojnë gjithçka në një njësi. Në çdo rast, çdo avion duhet të ketë të paktën dy njësi. Këto kuti janë të përforcuara me hard disk që regjistrojnë gjithçka rreth fluturimit.

FDR regjistron vazhdimisht një gamë të gjerë të dhënash (rreth 700 parametra të ndryshëm) për të gjitha aspektet e avionit ndërsa fluturon nga një vend në tjetrin. CVR regjistron bisedat në kabinë dhe tinguj të tjerë si transmetimet e radios dhe alarmet e automatizuara, megjithëse fshin të gjithë audion më të vjetër se dy orët e fundit të fluturimit. Ideja bazë është që nëse lind ndonjë problem me aeroplanin – veçanërisht nëse ka një aksident të rëndë dhe nuk është e mundur të bisedohet me pilotët për atë që ka ndodhur, të dhënat nga kutia e zezë mund të ndihmojnë në rindërtimin e saktë të asaj që ka ndodhur.

Në çdo hulumtim mbi këtë temë, një nga gjërat më të njohura për të vënë në dukje në lidhje me kutitë e zeza është se pothuajse asnjë nuk është në të vërtetë e zezë. Për t’i gjetur më të lehtë pas një aksidenti, ato janë lyer me një ngjyrë të ndezur: portokalli ndërkombëtare.

Marrja e lehtë është një prioritet dhe mund të mos jetë gjithmonë e qartë se ku është rrëzuar avioni. Për këtë arsye, të gjitha kutitë e zeza kanë lokalizues që transmetojnë një sinjal në kontakt me ujin, të paktën derisa bateria të mbarojë – zakonisht pas rreth një muaji. Megjithatë, një problem është se rrezja për sinjalin nuk është shumë e gjerë.

Ndërsa ne gjithmonë shpresojmë që të dhënat e përfshira në kutinë e zezë nuk do të kenë nevojë të shkarkohen dhe analizohen kurrë, çdo regjistrues duhet të jetë në gjendje të përballojë skenarin më të keq: një aksident katastrofik. Kjo do të thotë se ato duhet të certifikohen si pak a shumë të pathyeshme, të paktën deri në disa pragje shumë të larta. Ata testohen duke lëshuar një mur betoni drejt tyre me një shpejtësi prej 750 kilometrash në orë dhe duhet të përballojnë një ngarkesë prej 2.25 tonësh për të paktën pesë minuta, të përballojnë temperaturat prej 1100 gradë Celsius për një orë dhe jo vetëm janë të papërshkueshëm nga uji, por duhet të përballojnë edhe presionin e madh prej mijëra metrash nën ujë.

Për ta arritur këtë, pjatat e memories së gjendjes së ngurtë që ruajnë të dhënat janë të mbështjella në disa shtresa materiali – shpesh duke përfshirë një guaskë të jashtme prej çeliku ose titan, një bllok termik dhe izolim të veçantë. Ata mbahen më shpesh në bishtin e avionit, ku supozohet se do të kenë një shans më të mirë për të mbijetuar.

Këto pajisje mund të jenë gjithashtu të dobishme për zgjidhjen e problemeve ose për të kuptuar çështje më pak serioze. Një grup i pasur pikash të dhënash mund të ndihmojë në hedhjen e dritës mbi atë që mund të ketë shkuar keq me një sistem të caktuar dhe të ndihmojë inxhinierët të izolojnë dhe rregullojnë atë problem, ose ata mund të sqarojnë se cilat seri keqkomunikimesh ose hapash të gabuar çuan në një situatë të pasigurt. Në secilin rast, analistë të trajnuar posaçërisht nxjerrin të dhënat dhe i analizojnë ato për çdo të dhënë. Ka vetëm disa agjenci në botë që mund të analizojnë të dhënat e kutisë së zezë në aksidente komplekse. Hetuesit e aftë pothuajse gjithmonë mund të përdorin atë që gjejnë për të krijuar një pamje të plotë të asaj që ndodhi dhe ta përdorin atë për t’i bërë fluturimet e ardhshme më të sigurta.

Edhe pse mijëra kuti të zeza ruajnë miliona pjesë të të dhënave çdo ditë në fluturimet nëpër botë, shumica e tyre nuk nevojiten kurrë sepse aksidentet e mëdha janë tepër të rralla. Dhe aksidentet ku të dhënat është e vështirë të merren ose avioni nuk mund të gjendet janë edhe më të rralla. Një kuti e zezë është si sigurimi – është e mrekullueshme të kesh, dhe akoma më mirë nëse nuk duhet të përdoret kurrë.