Cilat janë shanset tuaja për të lënë duhanin?

Edhe pse fushata intensive për të reduktuar pirjen e duhanit dhe për të mbrojtur popullsinë kanë qenë në proces prej dekadash, statistikat janë ende shqetësuese. Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se në vitin 2020, më shumë se një e pesta e popullsisë së botës përdorte duhan, me një prevalencë dukshëm më të lartë tek burrat sesa tek gratë. Ky numër, megjithëse tregon një trend në rënie vitet e fundit, ende përfaqëson një barrë të madhe për sistemet e kujdesit shëndetësor dhe shoqëritë në tërësi.

Fatkeqësisht, Maqedonia është ndër vendet me shkallën më të lartë të duhanpirjes në Evropë dhe në botë. Pothuajse gjysma e popullsisë së rritur janë duhanpirës të rregullt dhe shumica e tyre e fillojnë këtë zakon në vitet e adoleshencës. Pirja e duhanit nuk është vetëm një zgjedhje individuale apo një dobësi e çastit, por një fenomen kompleks që është thellësisht i ngulitur në jetën e përditshme, kulturën dhe madje edhe ekonominë e një vendi. Arsyet pse njerëzit fillojnë dhe vazhdojnë të pinë duhan janë të ndryshme, nga presioni social dhe dëshira për relaksim, deri te një varësi e fortë ndaj nikotinës. Megjithatë, pasojat janë të njohura dhe alarmante – nga kanceri dhe sëmundjet e zemrës deri te një ulje e ndjeshme e jetëgjatësisë.

Por sa realiste janë shanset që duhanpirësit ta lënë duhanin? A ka metoda të provuara shkencërisht që rrisin gjasat e ndërprerjes së përhershme? Dhe çfarë ndikon më shumë në suksesin e këtij procesi?

Pamja globale e pirjes së duhanit është komplekse dhe ndryshon nga një rajon në tjetrin. Organizata Botërore e Shëndetësisë deklaron se në vitin 2020, rreth 1.3 miliardë njerëz përdorën duhan. Çdo vit, më shumë se tetë milionë njerëz vdesin nga pasojat që lidhen me pirjen e duhanit, dhe nga këta, mbi një milion janë jo-duhanpirës që vuajnë nga pirja pasive e duhanit. Edhe pse numri i duhanpirësve ka rënë në dy dekadat e fundit, veçanërisht në vendet e zhvilluara, shifrat mbeten të larta, veçanërisht në vendet me të ardhura më të ulëta dhe kontroll të dobët të duhanit.

Maqedonia shquhet si një nga vendet me prevalencën më të lartë të duhanpirjes në Evropë. Sipas të dhënave nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, pothuajse gjysma e popullsisë së rritur në Maqedoni janë duhanpirës të rregullt, dhe një pjesë e madhe e tyre konsumojnë më shumë se një pako cigare në ditë. Kjo normë është dy herë më e lartë se mesatarja evropiane dhe pothuajse tre herë më e lartë se mesatarja globale. Arsyet për këtë situatë janë të shumëfishta. Cigaret janë të disponueshme lehtësisht dhe relativisht të lira, dhe legjislacioni për kontrollin e duhanit shpesh zbatohet me gjysmë zemre. Në të njëjtën kohë, pirja e duhanit është thellësisht e rrënjosur në kulturën dhe jetën e përditshme të shoqërisë maqedonase, ku shpesh përjetohet si pjesë e ritualeve të shoqërizimit dhe relaksimit.

Arsyet pse njerëzit fillojnë dhe vazhdojnë të pinë duhan janë të ndryshme dhe shpesh të ndërthurura. Shumë njerëz e përdorin për herë të parë një cigare nën ndikimin e bashkëmoshatarëve ose nga kurioziteti në rininë e tyre, ndërsa për të tjerët motivi është dëshira për relaksim ose përballimi i stresit të përditshëm. Me kalimin e kohës, pirja e duhanit bëhet një rutinë, pjesë e ritualeve të përditshme, si kafeja e parë e mëngjesit ose pushimi në punë. Por faktori më i fortë që i mban njerëzit të varur nga cigaret është varësia nga nikotina – një substancë që shkakton varësi të shpejtë dhe të thellë psikologjike dhe fizike, të krahasueshme me varësinë nga substanca të tjera psikoaktive si alkooli ose kokaina.

Pasojat e pirjes së duhanit janë të gjera dhe serioze. Pirja e duhanit është shkaku kryesor i kancerit të mushkërive, por edhe i një numri sëmundjesh të tjera malinje, siç është kanceri i fytit, gojës, pankreasit dhe fshikëzës. Për më tepër, rrit ndjeshëm rrezikun e sulmeve në zemër dhe goditjeve në tru, si dhe sëmundjeve kronike të mushkërive. Tek gratë, pirja e duhanit mund të çojë në çrregullime të fertilitetit dhe ndërlikime të shtatzënisë, ndërsa tek burrat shoqërohet me mosfunksionim erektil. Edhe pirja e duhanit në sasi të moderuar – një cigare në ditë – rrit rrezikun e sëmundjeve të rënda. Duhanpirësit jetojnë mesatarisht dhjetë vjet më pak se jo-duhanpirësit, dhe pasojat ekonomike të pirjes së duhanit janë të mëdha, me miliarda euro të shpenzuara për trajtim dhe produktivitet të reduktuar.

Edhe pse shumica e duhanpirësve shprehin dëshirën për ta lënë, realiteti është se vetëm një përqindje e vogël e tyre arrijnë ta lënë përgjithmonë këtë zakon pa ndihmë. Hulumtimet shkencore tregojnë se shanset për lënien me sukses të duhanit janë dukshëm më të larta kur përdoren metoda të kombinuara, të cilat përfshijnë mbështetje farmakologjike dhe të sjelljes.

Vetëm një përqindje e vogël e duhanpirësve që përpiqen ta lënë pa asnjë ndihmë, abstinojnë pas një viti. Këshillimi, terapia në grup dhe mbështetja psikologjike rrisin gjasat e suksesit, dhe rezultatet më të mira arrihen kur këto metoda kombinohen me agjentë farmakologjikë si zëvendësimi i nikotinës, vareniklina ose bupropioni.

Hulumtimet e fundit nga Mbretëria e Bashkuar tregojnë se përdoruesit e cigareve elektronike, vareniklinës ose duhanit të nxehtë kanë shkallët më të larta të suksesit, dhe kombinimi i disa qasjeve jep rezultatet më të mira.

Megjithatë, lënia e duhanit është një proces që shpesh kërkon përpjekje të shumta. Duhanpirësi mesatar përpiqet ta lërë disa herë përpara se t’ia dalë mbanë përgjithmonë, dhe çdo përpjekje e re rrit gjasat e suksesit, veçanërisht nëse përdoret ndihma dhe mbështetja profesionale nga mjedisi.

Faktorët që ndikojnë në shanset për të lënë duhanin me sukses janë të shumtë. Sa më e madhe të jetë varësia nga nikotina, aq më e vështirë është të lihet. Duhanpirësit me një histori më të gjatë dhe konsum më të lartë ditor kanë shanse më të ulëta për sukses, dhe faktorët psikologjikë si stresi, depresioni dhe mungesa e vullnetit janë shpesh pengesat më të mëdha.

Nga ana tjetër, mbështetja sociale nga familja, miqtë dhe mjedisi i punës mund të rrisë ndjeshëm gjasat e suksesit. Në Maqedoni, ku pirja e duhanit është thellësisht e rrënjosur në jetën e përditshme dhe ku cigaret janë lehtësisht të disponueshme, nevojiten politika gjithëpërfshirëse, nga rritja e taksave të akcizës dhe kufizimi i marketingut, deri te forcimi i qendrave të këshillimit për ndërprerjen e duhanit dhe edukimi më i mirë i popullsisë.

Edhe pse rruga për të lënë duhanin është e gjatë dhe plot sfida, shanset për sukses janë reale dhe rriten ndjeshëm me mbështetjen, informacionin dhe këmbënguljen e duhur. Zbulimet më të fundit shkencore konfirmojnë se çdo përpjekje është një hap më afër lirisë së përhershme nga varësia, dhe çdo duhanpirës që vendos të përballet me këtë sfidë meriton mbështetje dhe mirëkuptim nga e gjithë shoqëria.