Kush i shpiku paratë? Një udhëtim nëpër historinë e vlerës

Sa herë e keni pyetur veten se kush e shpiku paranë dhe kur u shfaq për herë të parë? Edhe pse sot e marrim si të mirëqenë pagesën me kartëmonedha, monedha ose asete dixhitale, historia e origjinës së parasë është një prerje tërthore interesante e historisë, kulturës dhe ekonomisë njerëzore.

Paraja si mjet këmbimi ka ekzistuar shumë më gjatë nga sa mendojmë. Nga sistemet e shkëmbimit natyror, përmes metaleve, te paraja letre dhe ajo dixhitale, ata ndoqën zhvillimin e qytetërimeve dhe nevojat e tyre.

Përpara parave, njerëzit shkëmbenin mallra: bagëti, drithëra, lëkurë, çaj, madje edhe pendë e qime elefanti. Ajo që kishte vlerë në komunitet shërbente si “monedhë”. Por shkëmbimi nuk ishte gjithmonë praktik – po sikur endësi të mos donte një dele në këmbim të pëlhurës?

Kështu lindi nevoja për një mjet universal që të gjithë do ta pranonin: paratë.

Falsifikimet e metaleve janë përdorur për më shumë se 3,000 vjet. Format më të vjetra ishin bërë prej bakri, dhe më pas prej bronzi. Romakët e lashtë përdornin copëza bakri – “aes rude” – si mjet shkëmbimi.

Në Kinë, edhe para epokës sonë, u shfaqën monedha të rrumbullakëta prej bronzi ose bakri me një vrimë katrore në mes. Është interesante se monedhat metalike kineze u përdorën deri në vitin 1920 – një qëndrueshmëri që shihet rrallë.

Dinastia kineze Tang hodhi themelet për paratë letre në shekullin e 7-të, por vetëm në shekullin e 11-të u shfaq monedha zyrtare – “Jiaozi”. Këto kartëmonedha u shtypën me vula të shumëfishta për t’u mbrojtur nga falsifikimi.

Paraja e letrës nënkuptonte një revolucion – të lehtë për t’u transportuar, më të lehtë për t’u prodhuar dhe kontroll më të madh shtetëror mbi ekonominë.

Në Evropë, kartëmonedha e parë prej letre u lëshua në Suedi, më 16 korrik 1661. Suedezët po prezantojnë një sistem të ri që po zgjerohet me shpejtësi në të gjithë kontinentin. Pavarësisht dyshimeve fillestare, paratë e letrës bëhen të njohura – duke zvogëluar ndjeshëm nevojën për transportimin e arit dhe argjendit.

Për të fituar besimin, autoritetet suedeze shtypën kartëmonedhat me nënshkrimet e 16 autoriteteve. Mësimi është i qartë: vlera e parasë nuk qëndron te materiali, por te besimi.

Sot, ka më shumë se 170 monedha, por vetëm 8% e parave të botës – pjesa tjetër është dixhitale. Kjo i hap rrugën një faze të re: parasë dixhitale. Banka Qendrore Evropiane planifikon të prezantojë një euro dixhitale në vitet e ardhshme.

Nga shkëmbimi natyror, përmes arit, letrës, te zerot dhe njëshat në një ekran – historia e parasë është një histori besimi, përshtatjeje dhe inovacioni teknologjik.

Nuk ka një përgjigje të vetme. Paraja nuk është shpikje e një personi apo kulture të vetme, por një evolucion gjatë mijëvjeçarëve, i krijuar nga nevoja e komuniteteve për të shkëmbyer vlera në një mënyrë më të lehtë, më të drejtë dhe më efikase.

Herën tjetër që merrni një kartëmonedhë ose kryeni një transaksion dixhital, mos harroni: pas çdo monedhe fshihet një udhëtim i gjatë, i pasur me histori, kriza, inovacione dhe – besim.