“Makbeti” i Qëndrim Rijanit

Platforma Seestage e cila njihet për kritikë të pavarur, për teatër dhe arte në Evropën Jug-lindore, ka bërë një kritikë për shfaqjen “Makbeti” me regji të Qëndrim Rijanit, përcjell Alsat.

-Teatri Kombëtar i Kosovës, premiera më 1 tetor 2024

Shfaqja hapet me tre shtriga që fërshëllejnë profecitë e tyre. Të mbështjellë me veshje argjendi, ata këndojnë për tragjedinë e afërt, ndërsa godasin gjoksin e tyre dhe rrahin ritmin e zemrës në tokë. Hyn Mbreti skocez Duncan, me lajmet e fitores në fushën e betejës, i ndjekur nga Makbethi (Adrian Morina) dhe Banquo (Shkëlzen Veseli) duke u gëzuar me lajmin e ngjitjes në qiell të Makbethit, ndërsa përpiqen të deshifrojnë profecinë e shtrigave. Është e qartë se Macbeth dhe Banquo janë miq të vjetër që e vlerësojnë shoqërinë e njëri-tjetrit, kështu që ata injorojnë profecitë dhe festojnë në vend të kësaj, duke mos ditur se sa shpejt gjërat do të ndryshojnë.
Adrian Morina shkëlqen si Makbeth, duke kaluar me lehtësi midis prirjeve të tij të kthjellta dhe delirante. I njohur për aftësitë e tij komike dhe dramatike, Morina kap kompleksitetin e personazhit, duke sjellë një fizik të fortë në rol. Performanca e tij plotësohet nga Gresa Pallaska si Lady Macbeth, ambiciet e saj e çojnë Makbethin drejt dhunës. Ajo hedh themelet me diplomacinë e patëmetë dhe vendosmërinë e egër të një gruaje që dashuron me pasion, megjithatë kimia mes çiftit është gjithashtu, ndonjëherë, sensuale dhe e butë. Pallaska është një interpretuese me sharm dhe mjeshtëri të madhe, duke përcjellë epërsinë e personazhit të saj si në qëndrim ashtu edhe në fytyrë, dhe prania e saj ndihet ashpër edhe kur fokusi nuk është tek ajo.

Është mbresëlënëse të dëshmosh se si Lady Macbeth u bën thirrje instinkteve më të thella të burrit të saj dhe e shtyn atë të veprojë sipas tyre. Pavarësisht nëse ai po e bën këtë nga dashuria për të apo sepse është vërtet i gatshëm të vrasë për pushtet, ai humbet qetësinë e tij mendore gjatë procesit. Burri dhe gruaja lëkunden midis mendjes dhe çmendurisë. Pasi vrau mbretin Duncan dhe u përfol për vrasjen e djemve të tij, Makbethi lejon që gjaku blu të derdhet nga një enë transparente për të simbolizuar fundin e një linje mbretërore. Më pas ai nxjerr një kafkë njeriu nga kontejneri dhe jep një monolog të ethshëm për të drejtën e tij për të qenë mbret. Është një marifet shumë efektiv vizualisht nga regjisori i shfaqjes Qëndrim Rijani.

Zemërimi delirant i Makbethit nuk e kursen ish-mikun e tij Banquo ose ndjekësin besnik të Mbretit, Macduff. Pas vrasjes së tij, është emocionuese të shohësh Shkëlzen Veselin të sjellë përsëri fantazmën e Banquo-s, duke e përndjekur Makbethin me një zë urdhërues. Është po aq emocionuese të vëzhgosh Macduff-in e Shkumbin Istrefit teksa ai është i pushtuar nga agonia për humbjen e familjes së tij nga dora e njeriut të cilit i shërbeu me besnikëri. Të gjithë aktorët janë të fortë. Aktori me përvojë Luan Jaha sjell një Mbret të fortë Duncan. Ilire Vinca, në rolin e Lady Macduff, përshkruan një nënë që mbron egërsisht familjen e saj dhe vokali i saj është rrëqethës ndërsa ajo këndon ndërsa shikon djalin e saj (Yzeir Meha) duke u mbytur në një pellg gjaku nga xhelatët e Makbethit. Shtrigat – Semira Latifi, Flaka Latifi dhe Fiona Abdullahu – sjellin një zhdërvjelltësi të vërtetë në rol, pavarësisht nëse bëjnë magji apo kërcejnë.

Regjisori Qëndrim Rijani shkëlqen në bashkimin e dramaturgjisë me operistikën dhe muzika luan një rol të madh në produksionin e Rijanit. Kompozitori Trimor Dhomi, me kompozimin e tij origjinal dhe tekstin nga përkthimi origjinal i Macbeth nga Fan S. Noli, sjell një atmosferë pothuajse mesjetare, por edhe bashkëkohore në të gjithë produksionin.

Rijani, i njohur për punën e tij në shfaqjet shqiptare dhe ndërkombëtare, si dhe në opera, e bën Makbethin të ndihet i rëndësishëm dhe i afërt. Nuk është një muzikal, por një përzierje e guximshme e Shekspirit me disa elementë muzikorë.

Dizajni përzien ngjyra të gjalla me efekte vizuale magjepsëse. Pasqyrat e mëdha të vendosura rreth setit të Valentin Sfetozarev krijojnë ndjenjën se shikuesit janë pjesë e shfaqjes, duke rritur idenë se, siç shkroi Shekspiri, “bota është një skenë, dhe të gjithë burrat dhe gratë janë thjesht aktorë”. Në një moment, projeksionet në mure tregojnë vitet që kalojnë nga fillimi i viteve 1600, kur shfaqja u shfaq për herë të parë, në vitet 1900, skenari që po kalon në kohët aktuale, si një paralajmërim nga e kaluara: ‘etja për pushtet mund të shkaktojë çmenduri. ‘. Derdhja pothuajse e vazhdueshme e gjakut ndalon vetëm kur Makbethi heq dorë, në mungesë të një trashëgimtari. Macduff vret Makbethin duke i ushqyer zemrën e copëtuar të një ushtari, një dhuratë e fundit për gruan e tij të vdekur.

Kostumet e harlisura të Maca Papuçevskës kombinojnë elementet mesjetare me prekjet moderne. Mantelet e arit dhe xhaketat e veshura nga burrat përhapën dridhje ogurzezë të dënimit që po vie. Makbethi vesh një uniformë të lavdishme në fillim, por i heq rrobat deri në fund. Fustani i larë me gjak i Lady Macbeth në skenën e fundit duket si një lumë i kuq i ndezur që vërshon në trupin e saj, ndërsa ajo mban fëmijën e saj të palindur, e vendosur t’i japë fund jetës së saj, ndërsa dorezat e saj të kuqe në fillim të shfaqjes japin paralajmërimin e duhur për atë që është për të ardhur.

Pavarësisht nga elementet e tij moderne, ky është në thelb një prodhim klasik, i cili vepron si një kujtesë e ashpër se si faji mund të shndërrohet në paranojë dhe se si kjo, nga ana tjetër, mund të përshkallëzohet, derisa në fund të fundit ‘ajo që bëhet nuk mund të zhbëhet’. Efektet vizuale të zogjve të zinj që mbushin ajrin rreth teatrit janë një ogur i përshtatshëm për atë që vijon.

Kjo është një shfaqje luksoze, e mbushur me pasion, që paraqet një kastë të shkëlqyer të një drame klasike me nuanca të sotme, e cila tregon shumë qartë se si historia përsëritet./seestage