Shkencëtarët paralajmërojnë për sëmundjen misterioze X: Viruset e rrezikshme ‘zombie’ mund të lëshohen

Që kur pandemia Covid-19 paralizoi botën në vitin 2020, shkencëtarët në mbarë botën kanë fokusuar kërkimin në kërcënimet e mundshme globale në të ardhmen. Midis tyre po përmendet gjithnjë e më shumë Sëmundja hipotetike X, por sipas studimit të fundit, kërcënimi mund të vijë nga një prej pjesëve më të ftohta dhe më të izoluara të Tokës – Arktiku.

Shkencëtarët po paralajmërojnë se shkrirja e akullit në Polin e Veriut mund të çlirojë të ashtuquajturat viruse “zombie”, të cilat mund të shkaktojnë një pandemi të re globale. Këto mikrobe të lashta, të njohura edhe si “mikrobet Methuselah”, janë në gjendje të qëndrojnë të fjetur në tokë dhe në trupat e kafshëve të ngrira për dhjetëra mijëra vjet. Por ndërsa klima ngrohet dhe ngrica e përhershme – toka e ngrirë përgjithmonë – fillon të shkrihet, frika po rritet se sëmundjet e lashta mund të gjejnë rrugën e tyre te njerëzit.

– Ndryshimi i klimës nuk ka të bëjë vetëm me shkrirjen e akullit – ka të bëjë gjithashtu me shkrirjen e barrierave midis ekosistemeve, kafshëve dhe njerëzve. Shkrirja e permafrostit mund të çlirojë baktere ose viruse të lashta që kanë qenë të ngrira për mijëra vjet, paralajmëron Dr. Khaled Abbas nga Universiteti i Sharjah, një nga autorët e studimit.

Virusi 48.500-vjeçar

Shkencëtarët e kanë ditur për më shumë se një dekadë se bakteret dhe viruset e ngrira në akullin e Arktikut mund të ruajnë aftësinë për të infektuar organizmat e gjallë. Pra, në vitin 2014, shkencëtarët izoluan viruse nga permafrost siberian dhe vërtetuan se pavarësisht mijëra viteve në akull, ata ende mund të infektojnë qelizat e gjalla. Në mënyrë të ngjashme, në vitin 2023, shkencëtarët ringjallën me sukses një virus ameba që ishte ngrirë për 48,500 vjet.

Por rreziqet nuk kufizohen vetëm në zonat me ngrica të përhershme. Në akullnajat e mëdha, si ato në Kinën Perëndimore, shkencëtarët vitin e kaluar zbuluan rreth 1700 viruse të lashta, shumica e të cilëve nuk ishin regjistruar kurrë më parë. Këto viruse datojnë 41,000 vjet më parë dhe kanë mbijetuar tre tranzicione të mëdha nga periudhat e klimës së ftohtë në ato më të ngrohta.

Për sa kohë që këto viruse qëndrojnë të varrosura në akull ose ngrica të përhershme, ata janë të sigurt. Megjithatë, shqetësimi i madh i ekspertëve është se kjo situatë nuk do të zgjasë. Kur akulli shkrihet, mikrobet lëshohen në mjedis – dhe shumë prej tyre mund të jenë të rrezikshëm për njerëzit. Për shembull, shkencëtarët zbuluan një të afërm të lashtë të virusit të murtajës afrikane të derrave, të quajtur Pacmanvirus lupus, në zorrën e një ujku siberian 27,000-vjeçar. Pavarësisht se ishte i ngrirë që nga epoka e mesme e gurit, virusi ishte ende i aftë të infektonte dhe vriste amebat në kushte laboratorike.

Fatkeqësisht, incidente të tilla tashmë po ndodhin. Në vitin 2016, sporet e antraksit dolën nga kufoma e një kafshe të ngrirë në permafrost siberian për 75 vjet, duke rezultuar në shtrimin në spital të dhjetëra njerëzve dhe vdekjen e një fëmije.

Një kërcënim edhe më i madh është mundësia që sëmundja të vendoset në popullatat e kafshëve, e cila, për shkak të rritjes së kontaktit me njerëzit, do të rriste rrezikun e transmetimit të sëmundjes te njerëzit – një proces i njohur si zoonoza. Sipas studiuesve, rreth tre të katërtat e të gjitha infeksioneve të njohura njerëzore janë me origjinë zoonotike, përfshirë ato të regjistruara tashmë në Rajonin Arktik.

Nëse një sëmundje zoonotike do të zgjohej nga gjumi i lashtë në Arktikun e ngrirë, trupat tanë mund të mos zhvillojnë një mbrojtje kundër një infeksioni të tillë. Kjo është arsyeja pse një sëmundje e tillë mund të shkaktojë një pandemi veçanërisht të rrezikshme dhe të vështirë për t’u kontrolluar. 

“Ajo ndikon në shëndetin e njerëzve dhe kafshëve”

– Ndryshimet klimatike dhe ndotja ndikojnë në shëndetin e njerëzve dhe të kafshëve – hulumtimi ynë shqyrtoi se si këta dy faktorë janë të ndërlidhur. Ndërsa Arktiku ngrohet më shpejt se pothuajse çdo pjesë tjetër e botës, ne jemi dëshmitarë të ndryshimeve mjedisore – të tilla si shkrirja e ngricave të përhershme dhe ndryshimi i ekosistemeve, të cilat mund të ndihmojnë në përhapjen e sëmundjeve infektive midis kafshëve dhe njerëzve – shpjegon Dr. Abbas.

Shkencëtarët paralajmërojnë gjithashtu se Arktiku mund të jetë një pikënisje veçanërisht e rrezikshme për një pandemi të mundshme, duke pasur parasysh se rajoni ka infrastrukturë mjekësore shumë të kufizuar. Mungesa e kapaciteteve shëndetësore dhe kërkimore do të thotë se sëmundja mund të përhapet përpara se autoritetet ta vënë re shfaqjen e saj.

Studiuesit theksojnë se sëmundjet zoonotike, si ethet hemorragjike të shkaktuara nga hantavirusi dhe paraziti Toxoplasma gondii, tashmë janë përhapur në të gjithë Arktikun. Megjithatë, Dr. Abbas paralajmëron se ajo që po ndodh në Arktik nuk do të qëndrojë në Arktik:

“Stresorët mjedisorë që studiuam kanë efekte që shtrihen shumë përtej rajoneve polare,” përfundoi ai.