Si ndikoi gjuha e vjetër nordike e vikingëve në gjuhën angleze

Gjuhët evoluojnë dhe ndryshojnë ndjeshëm me kalimin e kohës. Nëse do të thoshit “street corn”, “nepo baby” ose “beach read”, tre terma të shtuar së fundmi në fjalorin Merriam-Webster, para folësve të hershëm të anglishtes, ata ndoshta do të mendonin se po flisnit një gjuhë krejtësisht tjetër.

Anglishtja huazon shumë fjalë nga gjuhë të ndryshme. Këtu përfshihen fjalë si “rendezvous”, “genre” dhe madje edhe “lemon”. Anglishtja është një gjuhë fluide, që përthith fjalë të reja ndërsa zhvillohet. Megjithatë, nuk ka qenë gjithmonë kështu, veçanërisht kur vikingët sulmuan Ishujt Britanikë. Edhe pse vikingët krijuan një prani të fuqishme në Ishujt Britanikë, gjuhët nordike nuk arritën të mbizotëronin.

Edhe pse vetëm disa fjalë u adoptuan në anglishten standarde, ende sot përdoren fjalë që vikingët lanë pas.

Njerëzit kanë jetuar në Ishujt Britanikë për mijëra vjet, por studiuesit nuk janë të sigurt se çfarë gjuhe flitej 10,000 apo 5000 vjet më parë.

Kur keltët mbërritën në Ishujt Britanikë rreth 3000 vjet më parë, ata hasën folës të gjuhës pikte. Pas keltëve, romakët pushtuan Britaninë rreth 2000 vjet më parë, por perandoria ra dhe u tërhoq rreth vitit 410 pas Krishtit. Latinishtja pati një ndikim të tërthortë në anglisht, duke lënë gjurmë në fjalë të prejardhura nga latinishtja, si “wall” (mur), “kitchen” (kuzhinë), “wine” (verë) dhe “mile” (milje).

Anglishtja mbërriti në Ishujt Britanikë si një dialekt gjermanik kur fiset gjermane, duke përfshirë anglët, frizianët, jutët dhe saksonët, mbërritën rreth vitit 449 pas Krishtit dhe vazhduan të përhapeshin gjatë shekujve në vijim.

Në fund të viteve 700, pushtuesit nordikë, vikingët, sulmuan Ishujt Britanikë dhe, siç e përshkruan një historian, “vikingët u lëshuan të lirë” për tre shekujt e ardhshëm. Norvegjezët u drejtuan nga veriu dhe perëndimi i Skocisë, si dhe nga Kumbria në veriperëndim të Anglisë.

Danezët u shtynë në lindje dhe në Midlands dhe, deri në vitet 850, ata ishin bërë forca dominuese. Me gjithë fuqinë e tyre, shumë pak fjalë nga gjuha e vjetër nordike hynë në gjuhën angleze në atë kohë. Thjesht, anglishtja nuk ishte një gjuhë që dorëzohej lehtë.

Në atë periudhë, anglishtja kishte rreth 25,000 fjalë dhe shumë pak ishin të huazuara nga gjuhë të tjera. Vetëm rreth 200 fjalë romake ishin në përdorim, dhe vetëm disa fjalë kelte ishin huazuar nga folësit e anglishtes. Fjalët kelte që u përfshinë në leksikun anglez zakonisht kishin të bënin me vende gjeografike. Lumi Tamiz, për shembull, ka një emër të bazuar në një fjalë kelte.

Vetëm rreth 150 fjalë daneze hynë në gjuhën angleze gjatë kohës që vikingët pushtonin Ishujt Britanikë. Studiuesit, megjithatë, i konsiderojnë tri fjalë nordike si veçanërisht të rëndësishme, “they” (ata/ato), “their” (e tyre) dhe “them” (ata/ato).

“Kjo është vërtet interesante, sepse, ndonëse është mjaft e zakonshme që fjalori të kalojë nga një gjuhë në tjetrën për shkak të kontaktit kulturor, është më pak e zakonshme që bazat themelore të një gjuhe, si përemrat vetorë, të pësojnë këtë ndryshim,” thotë Eleanor Barraclough, pedagoge e lartë në Bath Spa University në Angli dhe autore e librit Embers of the Hands: Hidden Histories of the Viking Age.

Anglishtja e vjetër përdorte përemrat vetorë të vetës së tretë hi, hie, heira dhe hem, por Anglishtja e mesme adoptoi formën nordike, dhe studiuesit e vërejnë këtë ndryshim që fillon në veri dhe më pas përhapet drejt jugut. Përshtatja e plotë e përemrave të vetës së tretë tregonte ngjashmërinë mes gjuhës së vjetër nordike dhe Anglishtes së vjetër.

“Është sugjeruar se kjo ndodhi sepse gjuha e vjetër nordike dhe Anglishtja e vjetër ishin të dyja gjuhë gjermanike, dhe nëse flisje njërën, ka shumë të ngjarë që kuptoje mjaft mirë edhe tjetrën,” thotë Barraclough.

“Anglishtja ka fjalë që vijnë nga gjuha e vjetër nordike, duke përfshirë fjalë që mund t’i lidhim me stereotipin e vikingëve si plaçkitës, si ugly (i shëmtuar), knife (thikë), slaughter (masakër), anger (zemërim) dhe die (vdes). Por disa janë më të habitshme dhe më të këndshme për mua, si guest (mysafir), egg (vezë) dhe cake (tortë),” thotë Barraclough.

Dhe megjithëse shumë njerëz mund të mos i lidhin fjalët vezulluese me pushtuesit vikingë, edhe fjalët glitter (shkëlqim) dhe glimmer (shkëlqim i zbehtë) rrjedhin nga gjuha e vjetër nordike.

Disa studiues vlerësojnë se rreth 1000 fjalë të gjuhës angleze e kanë prejardhjen nga gjuhët nordike. (Për krahasim, një folës mesatar i anglishtes amerikane di rreth 42,000 fjalë.)

Megjithëse folësit e anglishtes nuk kishin problem të ruanin fjalët glitter dhe glimmer, ata nuk i donin pushtuesit nordikë në ishullin e tyre. Në fund të viteve 870, Alfredi i Madh mobilizoi luftëtarët e tij dhe arriti një fitore. Si rezultat, toka u nda në territore kelte, angleze dhe nordike.

Megjithatë, nordikët nuk u larguan me gjithë plaçkat e tyre. Përkundrazi, ata u vendosën aty, dhe me kalimin e kohës, martesat mes familjeve sunduese krijuan aleanca mes territoreve.

Në ish-territoret skandinave, disa fjalë nordike mbijetuan në dialektet rajonale.

“Në zonat e Britanisë që u populluan shumë nga skandinavët, për shembull, në zonën që sot ndonjëherë e quajmë Danelaw, edhe më shumë fjalë të vjetër nordike mbijetojnë si fjalë dialektore, sidomos në Yorkshire, në veri të Anglisë. Për shembull, një bairn ose barn është një fëmijë, leik ose leck do të thotë të luash, dhe foss ose force është një ujëvarë,” thotë Barraclough.

Megjithëse këto fjalë janë rajonale dhe nuk janë bërë pjesë e anglishtes standarde që flitet nga miliona njerëz në mbarë botën, ato kanë mbetur të përhershme në ish-territoret nordike për shkak të emrave të qyteteve.

Emrat e qyteteve që përfundojnë me -by, si Derby, janë të zakonshëm në ish-territoret nordike, sepse by do të thotë vendbanim ose fshat. Po ashtu, -thorpe do të thotë fshat në gjuhën daneze, dhe qytete si Althorpe pasqyrojnë këtë ndikim. Të dyja këto tregojnë se si pushtuesit nordikë përfundimisht e bënë këtë vend shtëpinë e tyre./Discovermagazine – Syri.net