Si po e humb bota besimin në OKB?

Për ta kthyer atë, ajo do të duhet të pranojë një rol të reduktuar gjatë konkurrencës globale

Që nga viti 1947, kur Asambleja e Përgjithshme e OKB-së votoi për ndarjen e Palestinës në një shtet hebre dhe një shtet arab, organizata është marrë me krizat në Lindjen e Mesme. Në dekadat e fundit, diskutimet e konfliktit izraelito-palestinez në OKB kanë shfaqur të njëjtën dinamikë bazë: SHBA përdor veton e saj për të bllokuar kritikat ndaj Izraelit në Këshillin e Sigurimit, ndërsa shtetet arabe mbledhin vendet në zhvillim për të mbrojtur palestinezët. Debati në OKB në javët pas sulmit të Hamasit ndaj Izraelit më 7 tetor ndoqi kryesisht këtë model të njohur. SHBA bllokoi Këshillin e Sigurimit që të kërkonte një armëpushim në Rripin e Gazës, por nuk ishte në gjendje të bllokonte një rezolutë të miratuar në fund të tetorit nga një shumicë dërrmuese në Asamblenë e Përgjithshme që bën thirrje për një “armëpushim humanitar”.

Megjithatë, diplomatët në zyrat e OKB-së në Nju Jork dhe Gjenevë thonë se kjo krizë ndihet ndryshe – dhe se efektet e saj mund të shtrihen përtej Izraelit dhe Rripit të Gazës deri në vetë OKB-në. Paralajmërimet e tyre janë pjesërisht një reagim ndaj brutalitetit të Hamasit, rritjes së numrit të viktimave në Gaza nga bombardimet e Izraelit dhe rreziqeve të përshkallëzimit rajonal. Por pesimizmi i përhapur për të ardhmen e OKB-së pasqyron gjithashtu një humbje të besimit në organizatë. Skepticizmi rreth efikasitetit të një institucioni të krijuar për të pasqyruar marrëdhëniet e pushtetit të shekullit të njëzetë dhe për t’u marrë me problemet e pasluftës nuk është i ri. Megjithatë, gjatë vitit të kaluar, OKB-ja është dukur më pa timon se kurrë, e paaftë për t’iu përgjigjur krizave që variojnë nga përleshjet e dhunshme në Sudan dhe Nagorno-Karabakh deri te një grusht shteti në Niger. Diplomatët e Këshillit të Sigurimit thonë se tensionet midis Rusisë dhe Perëndimit mbi Ukrainën – objekt i një numri debatesh të pafrytshme në OKB që nga pushtimi rus i Ukrainës në shkurt 2022 – po minojnë diskutimet mbi çështjet në Afrikë dhe Lindjen e Mesme. Në shtator, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres paralajmëroi në takimin vjetor të Asamblesë së Përgjithshme se një “prishje e madhe” në sistemin e qeverisjes globale po pritej.

Lufta midis Izraelit dhe Hamasit kërcënon të dëmtojë besueshmërinë e OKB-së për t’iu përgjigjur krizave. Së shpejti, qeveritë kombëtare dhe zyrtarët e OKB-së do të përballen në një përballje. Ata duhet të përballen me pyetjen se si OKB-ja mund të kontribuojë për paqen dhe sigurinë në një kohë kur gjuha e përbashkët mes fuqive të mëdha po pakësohet dita ditës. Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, shtetet dhe organizatat e shoqërisë civile i kanë bërë vazhdimisht thirrje OKB-së që të merret me konflikte të mëdha dhe të vogla. Por tashmë duket se institucioni po përballet me kufizimet e tij gjeopolitike.
Një OKB e përshtatur me kohën e sotme do të duhet të zvogëlojë ambiciet e saj. Lidhur me çështjet e sigurisë, organizata duhet të fokusohet në një numër të kufizuar prioritetesh dhe t’ua dorëzojë frenat e menaxhimit të krizave te të tjerët kur është e mundur. Disa probleme ndërkombëtare do të kërkojnë ende një koordinim që është i mundur vetëm në OKB. Edhe kur vendet konkurruese duket se po braktisin diplomacinë, institucioni mbetet një vend ku kundërshtarët mund të kapërcejnë dallimet e tyre dhe të gjejnë mundësi për bashkëpunim. Në vend që të lejojnë konfliktet e vazhdueshme që të copëtojnë institucionin, qeveritë kombëtare dhe zyrtarët e OKB-së duhet të punojnë për të ruajtur funksionet e tij më jetike.

Fillimi i spirales

Kriza e besimit në OKB është rritur që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia. Në javët që pasuan, diplomatët shqetësoheshin se tensionet midis fuqive të mëdha do të paralizonin OKB-në. Në fillim u duk sikur frika e tyre ishte e gabuar. Rusia, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj evropianë janë përfshirë në debate të ashpra për luftën në Ukrainë, por ata kanë vazhduar me ngurrim të koordinohen për çështje të tjera. Këshilli i Sigurimit, për shembull, arriti të vendosë një regjim të ri sanksionesh ndaj bandave që terrorizonin Haitin dhe të binte dakord për një mandat të ri të OKB-së për të punuar me qeverinë talebane në Kabul për të ofruar ndihmë për afganët e vuajtur. Si Rusia ashtu edhe Perëndimi dukeshin të gatshëm për të përdorur organin më të fuqishëm të OKB-së si hapësirë ​​për bashkëpunim.

Ndërkohë, SHBA dhe aleatët e saj kanë fituar mbështetje të konsiderueshme për Ukrainën në një seri votash të Asamblesë së Përgjithshme për të dënuar agresionin rus. Deri në muajt e parë të këtij viti, shumë diplomatë shpresonin se OKB-ja do të ruante kapacitetin e saj për veprim të përbashkët, edhe pse shumë nga anëtarët e saj u përplasën për luftën në Ukrainë.

Nga pranvera, ky ekuilibër i brishtë filloi të prishej. Rusia ka vepruar si një prishëse në OKB me frekuencë në rritje. Në qershor, Moska planifikoi me qeverinë e Malit – e cila i është drejtuar kompanisë private ushtarake Wagner të mbështetur nga Kremlini për ndihmë sigurie – të detyronte paqeruajtësit e OKB-së të tërhiqeshin nga territori i Malit, duke i dhënë fund misionit dhjetëvjeçar. Në korrik, Rusia vuri veton ndaj rinovimit të mandatit të Këshillit të Sigurimit për agjencitë e ndihmës të OKB-së për të ofruar ndihmë në pjesët e kontrolluara nga rebelët në Sirinë perëndimore.

Moska u tërhoq gjithashtu nga Iniciativa e Kokrrave të Detit të Zi, një marrëveshje e ndërmjetësuar nga OKB-ja dhe Turqia në korrik 2022 që lejoi Ukrainën të eksportonte produkte bujqësore pa ndërhyrjen ruse.

Lufta në Lindjen e Mesme i tensionoi edhe më shumë marrëdhëniet në OKB. Gjatë përshkallëzimeve të kaluara të konfliktit izraelito-palestinez, duke përfshirë shpërthimin e dhunës në Gaza në maj 2021, Rusia dhe Kina në OKB nuk janë përmbajtur duke kritikuar përfshirjen e Shteteve të Bashkuara me zë të lartë. Këtë herë, Kina shmangu edhe një herë konfrontimin, duke i kufizuar komentet e saj në thirrjet për një armëpushim. Por Rusia bëri të pamundurën për të përfituar nga situata. Pasi Shtetet e Bashkuara vendosën veton ndaj një rezolute të Këshillit të Sigurimit që bën thirrje për ndihmë humanitare për Gazën në mes të tetorit, ambasadori rus në OKB, Vasiliy Nebeznia, u ankua për “hipokrizinë dhe standardet e dyfishta të kolegëve amerikanë” dhe la të kuptohej se Uashingtoni mund të inkurajojë luftën për të rritur shitjet e armëve. . Qëndrimi i Rusisë ndaj konfliktit ka acaruar kolegët e saj anëtarë të Këshillit të Sigurimit, të cilët kanë kërkuar gjuhën e përbashkët për çështjet humanitare, madje edhe shtetet arabe, të cilët dyshojnë se Moska po shfrytëzon vuajtjet palestineze për qëllimet e saj.

Nëse Rusia po “rrëmben pendët” në OKB, mbështetja e pakushtëzuar e SHBA-së për Izraelin ka shkaktuar më shumë dëme diplomatike. Efektet janë më të qarta në Asamblenë e Përgjithshme, ku një koalicion shtetesh që më parë kanë mbështetur Ukrainën është shkatërruar mbi Gazën. Më 27 tetor, Asambleja e Përgjithshme miratoi një rezolutë që bën thirrje për një “armëpushim humanitar” midis Izraelit dhe Hamasit, me 120 vota pro, 14 kundër dhe 44 abstenime. Shtetet e Bashkuara votuan kundër rezolutës, duke përmendur dështimin e tekstit për të dënuar Hamasin për krimet e tij. Vendet evropiane u ndanë, disa votuan pro, disa kundër dhe disa abstenuan. Pasojat ishin të parashikueshme. Diplomatët nga vendet në zhvillim kanë treguar privatisht se mund të refuzojnë rezolutat e ardhshme të OKB-së që mbështesin Ukrainën në përgjigje të mungesës së solidaritetit perëndimor me palestinezët.

Kjo ndarje e fundit ka të ngjarë të zbusë shtytjen e fundit nga SHBA për të përmirësuar marrëdhëniet e saj me Jugun Global në OKB. Administrata Biden ka bërë thirrje për reforma të Këshillit të Sigurimit që mund t’i japin Brazilit dhe Indisë një zë më të madh dhe është zotuar të punojë me Bankën Botërore dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar për të siguruar financimin e nevojshëm të borxhit për vendet në zhvillim. Para konfliktit aktual, Uashingtoni kishte bërë disa përparime në këtë, por vendet e varfra mund t’i vlerësojnë fjalët e mira, por ata ende presin për para. Tani, qëndrimi i administratës Biden ndaj Izraelit dhe Gazës mund të zhbëjë përparimin që ka bërë.

Ulur anash

Luftërat në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme jo vetëm që kanë përkeqësuar përplasjet diplomatike midis vendeve anëtare të OKB-së. Ata gjithashtu bënë presion të madh mbi udhëheqësin e OKB-së Guterres dhe të gjithë sistemin e menaxhimit të konfliktit të institucionit. Pa mbështetje të unifikuar nga Këshilli i Sigurimit, Guterres dhe Sekretariati i OKB-së, i cili ka mbikëqyrjen e përditshme të operacioneve paqeruajtëse të OKB-së, kanë luftuar për të mbajtur punën e organizatës së menaxhimit të konfliktit në rrugën e duhur. Në vende problematike si Sudani, Mali dhe Republika Demokratike e Kongos, qeveritë dhe palët ndërluftuese kanë refuzuar të bashkëpunojnë me ndërmjetësit e OKB-së ose kanë kërkuar tërheqjen e paqeruajtësve të OKB-së, të vetëdijshëm se ata nuk kanë gjasa të përballen me ndëshkim real për ta bërë këtë. Organizata ka arritur të ruajë praninë e saj humanitare në vende të tilla si Afganistani, por përballet me mungesa në rritje të financimit pasi shumë donatorë perëndimorë shkurtojnë buxhetet e ndihmave ndërsa shpenzojnë shuma të konsiderueshme për ndihmën ushtarake dhe humanitare për Ukrainën.

Guterres e gjeti veten të kapur në një përplasje diplomatike mbi ngjarjet në Lindjen e Mesme. Pasi ai tha se sulmi i Hamasit ndaj Izraelit “nuk ndodhi në vakum” në një fjalim në Këshillin e Sigurimit më 24 tetor, Izraeli i bëri thirrje atij të jepte dorëheqjen dhe të reduktonte bashkëpunimin me zyrtarët e ndihmës së OKB-së. Guterres mohoi çdo sugjerim se fjalët e tij mund të interpretoheshin si një justifikim për ato që ai i quajti “aktet e terrorit” të Hamasit dhe përgjigja e Izraelit përfundimisht i dha Guterres një shtysë pasi vendet e tjera, përfshirë Shtetet e Bashkuara, qëndruan në mbrojtje të tij. Por mënyra se si komenti u kthye në një incident diplomatik tregoi se sa të cenueshme janë operacionet e ndihmës së OKB-së ndaj mosmarrëveshjeve politike. Kjo dobësi është gjithashtu tragjikisht e qartë në terren: rreth 100 punonjës të OKB-së janë vrarë në Gaza që nga fillimi i luftës.

Në varësi të kohëzgjatjes dhe shtrirjes së luftës midis Izraelit dhe Hamasit, prania e OKB-së në rajon mund të zgjerohet ose tkurret. Nëse armiqësitë përfundojnë relativisht shpejt, agjencitë e ndihmës së OKB-së do të luajnë një rol të rëndësishëm në përpjekjet e rimëkëmbjes. Në një skenar pas konfliktit, të raportuar nga zyrtarë amerikanë dhe izraelitë, OKB-së mund t’i kërkohet të administrojë Gazën pasi ushtria izraelite të pastrojë Hamasin. Në të kundërt, nëse lufta zgjat mjaftueshëm për t’u përhapur në të gjithë rajonin, ajo mund të kërcënojë praninë e gjatë paqeruajtëse të OKB-së në Libanin jugor dhe në lartësitë e Golanit. Kur Izraeli nisi për herë të fundit një operacion në Libanin jugor, në vitin 2006, Këshilli i Sigurimit iu afrua mbylljes së misionit të OKB-së atje, por ndryshoi kursin pasi qeveria libaneze kundërshtoi. Sot, një luftë në zgjerim që përfshin Hezbollahun dhe Iranin jo vetëm që mund të çojë në tërheqjen e paqeruajtësve të OKB-së, por gjithashtu kërcënon punën humanitare dhe diplomatike të organizatës gjetkë në Lindjen e Mesme, si në Irak dhe Jemen.

Zvogëlimi i ambicjeve

Pavarësisht se si përfundojnë luftërat në Lindjen e Mesme dhe Ukrainë, tendencat në OKB tregojnë për problemet përpara. Përçarja diplomatike dhe dobësitë operacionale që mundojnë organizatën tani ka të ngjarë të përkeqësohen ndërsa ndarjet globale zgjerohen. Megjithatë, OKB-ja nuk do të kthehet në epokën e Luftës së Ftohtë. Në vitin 1959, Këshilli i Sigurimit miratoi vetëm një rezolutë. Që nga fillimi i vitit 2023, pavarësisht gjendjes së dobët të marrëdhënieve midis anëtarëve të tij të përhershëm, Këshilli ka miratuar më shumë se 30 rezoluta që përditësojnë mandatet e operacioneve të ndryshme paqeruajtëse dhe sanksionet e OKB-së. Por OKB-ja është gjithashtu larg lulëzimit të saj të pas Luftës së Ftohtë, kur organi miratoi rregullisht operacionet paqeruajtëse, misionet e ndërmjetësimit dhe paketat e sanksioneve në përgjigje të konflikteve të reja.

Mund të mos ketë një rrugë të qartë për OKB-në për të rifituar rolin e saj të mëparshëm si një platformë gjithëpërfshirëse për trajtimin e krizave ndërkombëtare, por organizata ende mund të përdorë një rol të reduktuar. Zyrtarët e OKB-së tashmë duket se e njohin mandatin e tyre të kufizuar. Në korrik, Guterres njoftoi “Axhendën e Re për Paqe” të OKB-së, e cila shkurton misionet paqeruajtëse të organizatës dhe në vend të kësaj u bën thirrje anëtarëve të OKB-së që të fokusohen në kërcënimet e reja të sigurisë si inteligjenca artificiale. Edhe këtu, është e paqartë se sa ndikim mund të ketë OKB-ja: lojtarët e mëdhenj të AI, veçanërisht Shtetet e Bashkuara dhe Kina, mund të mos duan që organizata të kryesojë rregullimin e teknologjive të AI.

Por duket se ka një oreks që OKB-ja të ruajë rolin e saj të promovimit të sigurisë globale, edhe nëse merr një rol operacional më të kufizuar në konflikte sesa në të kaluarën. Në vend që të vendosë forcat e veta, OKB-ja mund të mbështesë menaxherë të tjerë të krizës, organizata rajonale dhe madje edhe vende individuale. Ky model tashmë është duke u testuar. Në tetor, për shembull, Këshilli i Sigurimit autorizoi Kenian për të udhëhequr një mision sigurie shumëkombëshe për të ndihmuar Haitin. Shtetet e Bashkuara po punojnë gjithashtu me vendet e Afrikës së Veriut për propozimet e OKB-së për të financuar misionet stabilizuese të udhëhequra nga shteti në Afrikë, me shpresën se këto forca do të jenë më të motivuara se paqeruajtësit e OKB-së për të luftuar milicitë dhe kryengritësit.
Megjithëse Shtetet e Bashkuara, Kina dhe Rusia tani janë në mosmarrëveshje në OKB për shumë çështje, Këshilli i Sigurimit mund të vendosë ende një ekuilibër të ri. Ajo mund të shërbejë ende si një vend për të zbutur konfliktet midis fuqive të mëdha dhe për t’u marrë me një nëngrup të vogël, por të rëndësishëm krizash, në të cilat ato fuqi kanë një interes të përbashkët në bashkëpunim – një fushë që të kujton funksionin e OKB-së gjatë Luftës së Ftohtë. Fuqitë e mëdha nuk kanë gjasa të bien dakord për këtë, por ka raste – duke përfshirë marrëveshjen e Këshillit të Sigurimit të marsit 2021 që Misioni i Asistencës së OKB-së në Afganistan duhet të qëndrojë në vend për t’u marrë me talebanët – në të cilat Uashingtoni, Pekini dhe Moska kanë ende arsye për të bashkëpunuar përmes OKB-së.

Edhe me Këshillin e Sigurimit në harresë, sistemi më i gjerë i OKB-së mund të luajë ende një rol të rëndësishëm në menaxhimin e konflikteve ndërkombëtare. Agjencitë e ndihmës së OKB-së kanë kapacitete unike për të zbutur dhe frenuar efektet e dhunës, dhe ato vazhdojnë të operojnë pavarësisht nga dhimbjet aktuale të buxhetit. Zyrtarët e OKB-së po kërkojnë gjithashtu mënyra për të punuar në parandalimin e konflikteve që nuk mbështeten në mbikëqyrjen e Këshillit të Sigurimit, të tilla si përdorimi i fondeve të Bankës Botërore për të mbështetur shërbimet bazë në shtetet e dobëta. Në një periudhë tensioni gjeopolitik, OKB-ja mund të mos marrë drejtimin në zgjidhjen e krizave të mëdha, por mund të bëjë shumë mënjanë për të mbrojtur të pambrojturit.

Luftërat në Lindjen e Mesme dhe Ukrainë, si dhe tensionet midis Kinës dhe Shteteve të Bashkuara, e bëjnë gjithashtu të vështirë bashkëpunimin ndërkombëtar. Në javët dhe muajt e fundit, shumë zyrtarë dhe diplomatë të OKB-së janë shqetësuar se organizata është në rënie të lirë. Por nëse përditëson rolet e saj diplomatike dhe të sigurisë për t’iu përshtatur realiteteve të reja globale, OKB-ja mund të ruajë ende themelin dhe funksionin e saj.