Zbulohet se sa shumë ndikohet jetëgjatësia nga gjenet dhe sa nga sjellja

ÇFARË ndikon më shumë në jetëgjatësinë është një pyetje që ka intriguar ekspertët mjekësorë për më shumë se një shekull. Në dekadat e fundit, ideja se jetëgjatësia dhe shëndeti janë të shkruara në gjenet tona është përhapur gjerësisht. Megjithatë, një studim i ri, i publikuar në revistën prestigjioze Nature Medicine , ka treguar se gjenet përbëjnë një pjesë më të vogël të enigmës së jetëgjatësisë sesa besohej më parë. Shkencëtarët kanë arritur në përfundimin se jetëgjatësia ndikohet shumë më tepër nga zgjedhjet tona të jetës sesa nga trashëgimia gjenetike.

Studimi i kryer në një kampion të madh

Studimi përdori të dhëna nga Biobank i Mbretërisë së Bashkuar, një bazë të dhënash e madhe në Mbretërinë e Bashkuar që përmban të dhëna të detajuara për shëndetin dhe mënyrën e jetesës për rreth 500,000 njerëz. Të dhënat përfshinin informacione gjenetike, të dhëna shëndetësore, imazhe imazherike dhe informacione për mënyrën e jetesës. Në një pjesë të veçantë të studimit, shkencëtarët përdorën të dhëna nga më shumë se 45,000 pjesëmarrës, mostrat e gjakut të të cilëve iu nënshtruan të ashtuquajturës “analizë proteomike”.

Profilizimi proteomik është një teknikë relativisht e re që studion ndryshimet në proteinat në trup me kalimin e kohës për të përcaktuar moshën biologjike të një personi; me fjalë të tjera, sa i vjetër është trupi në të vërtetë biologjikisht, pavarësisht nga mosha kronologjike.

Faktorët mjedisorë dhe shënuesit gjenetikë

Shkencëtarët analizuan 164 faktorë të ndryshëm mjedisor, si dhe shënues gjenetikë të lidhur me sëmundjet. Këta faktorë mjedisorë përfshinin zakonet e stilit të jetesës (p.sh. pirja e duhanit, aktiviteti fizik), faktorët social (kushtet e jetesës, të ardhurat e familjes, punësimi) dhe faktorët e hershëm të jetës, si lartësia dhe masa trupore në fëmijëri.

Studiuesit më pas kërkuan lidhje midis gjenetikës, mjedisit dhe 22 sëmundjeve kryesore të lidhura me moshën (si sëmundjet koronare të zemrës dhe diabeti i tipit 2), vdekshmërisë dhe plakjes biologjike (të përcaktuara nga profili proteomik). Analiza i lejoi ata të vlerësonin kontributin relativ të faktorëve mjedisorë dhe gjenetikës në procesin e plakjes dhe rrezikun e vdekjes së parakohshme.

Çfarë zbuluan ata?

Kur bëhet fjalë për vdekshmërinë e lidhur me sëmundjen, siç pritej, mosha në kohën e studimit dhe gjinia shpjeguan rreth gjysmën e variacionit në jetëgjatësinë. Por gjetja kryesore ishte se faktorët mjedisorë së bashku shpjeguan rreth 17% të ndryshimit të jetëgjatësisë dhe faktorët gjenetikë më pak se 2%.

Ky zbulim mbështet fuqimisht tezën se “ushqimi” është më i rëndësishëm se “natyra” kur bëhet fjalë për jetëgjatësinë. Faktorët mjedisorë kanë një ndikim shumë më të madh në shëndet dhe jetëgjatësi sesa gjenetika.

Dallimet në ndikimin e sëmundjes

Siç pritej, raportet e ndikimit ndryshonin nga sëmundja në sëmundje. Faktorët mjedisorë kishin ndikimin më të madh në sëmundjet e mushkërive, zemrës dhe mëlçisë, ndërsa gjenet luajtën rolin më të madh në rrezikun e kancerit të gjirit, vezoreve, prostatës dhe demencës. Ndikimin më të madh negativ në vdekjen e hershme dhe plakjen biologjike e pati pirja e duhanit, statusi më i ulët socio-ekonomik, mungesa e aktivitetit fizik dhe kushtet e këqija të jetesës.

Një nga gjetjet interesante të studimit ishte se lartësia më e lartë e trupit në moshën dhjetë vjeçare shoqërohej me jetëgjatësi më të shkurtër. Edhe pse kjo mund të tingëllojë e habitshme, ajo pajtohet me hulumtimet e mëparshme që kanë treguar se njerëzit më të gjatë jetojnë mesatarisht jetë më të shkurtër.

Për më tepër, rezultatet treguan se masa më e lartë trupore në fëmijëri dhe ekspozimi ndaj duhanpirjes së nënës gjatë shtatzënisë ose menjëherë pas lindjes u shoqëruan gjithashtu me jetëgjatësi më të shkurtër.

Ndikimi befasues i dietës

Një nga surprizat më të mëdha të studimit ishte zbulimi se nuk kishte një lidhje të qartë midis dietës dhe shënuesve të plakjes biologjike, të paktën sipas rezultateve të profilizimit proteomik. Kjo është në kontrast me një numër të madh kërkimesh të deritanishme, të cilat kanë treguar se dieta ndikon shumë në rrezikun e sëmundjeve kronike dhe jetëgjatësinë.

Megjithatë, ka disa shpjegime për këtë gjetje. Para së gjithash, është e mundur që madhësia e kampionit në këtë pjesë të studimit të mos ishte e mjaftueshme për të zbuluar marrëdhënien e vërtetë midis dietës dhe plakjes biologjike. Përveç kësaj, të dhënat dietike u mblodhën vetëm një herë dhe bazuar në vetë-raportim, gjë që mund të zvogëlojë saktësinë e tyre. Në fund të fundit, marrëdhënia midis dietës dhe jetëgjatësisë është shumë komplekse dhe e vështirë për t’u ndarë nga faktorët e tjerë të stilit të jetesës. Për shembull, njerëzit që nuk pinë duhan dhe ushtrojnë shumë shpesh hanë më shëndetshëm.

Autorët theksojnë se, pavarësisht këtij zbulimi, është ende e sigurt të thuhet se ajo që hamë është një nga themelet më të rëndësishme të shëndetit dhe jetëgjatësisë.

Kufizimet e mundshme të studimit

Autorët pranojnë se studimi mund të ketë nënvlerësuar rolin e gjenetikës në jetëgjatësi. Përkatësisht, është e rëndësishme të merret parasysh se gjenetika dhe mjedisi nuk veprojnë veçmas. Rezultatet shëndetësore formohen nga ndërveprimet e tyre dhe ky studim mund të mos e ketë kapur plotësisht kompleksitetin e këtyre ndërveprimeve.