Zjarret e zombive kanë habitur shkencëtarët për vite me radhë, por tani ka një shpjegim të ri për misterin
Zjarret e zombive kanë habitur shkencëtarët për vite me radhë, por tani ka një shpjegim të ri për misterin

Në tokat torfe të Alaskës, Kanadasë dhe Siberisë, të ashtuquajturat zjarre “zombie” ziejnë nën tokë gjatë dimrit dhe rishfaqen në pranverë. Këto zjarre, të cilat shpërthejnë që në maj, i hutojnë shkencëtarët sepse ndizen sërish.
Një shpjegim alternativ për shkakun
Ndërsa shumica e studiuesve ia atribuojnë këto zjarre mbetjeve të zjarreve sipërfaqësore, profesorët Sebastian Wieczorek, Eoin O’Sullivan dhe Kieran Mulchrone nga Universiteti i Cork i Irlandës sugjerojnë një shkak alternativ. Hulumtimet e tyre tregojnë se ngrohja e shpejtë atmosferike mund të ngrohë tokën torfe deri në temperatura në rritje nën tokë, pa një shkëndijë ose ndezje të jashtme. Ky fenomen, argumentojnë ata, mund të jetë djegie spontane e nxitur nga ndryshimet klimatike.
Në fillim të vitit 2024, më shumë se 100 zjarre “zombie” ishin aktive në British Columbia, Kanada. Zjarret e tilla madje janë vërejtur pranë Oymyakon, në Siberi, fshati më i ftohtë në Tokë, ku ato vazhdojnë për disa dimra, duke zënë afërsisht 3.5 për qind të sipërfaqes vjetore të djegur të zonës.
Tokat torfe arktike, të cilat ruajnë më shumë karbon se e gjithë atmosfera e Tokës, lëshojnë gigatonë karboni kur ndodhin këto zjarre. Shkencëtarët donin të përcaktonin nëse ngrohja e papritur mund të ishte drejtpërdrejt përgjegjëse për këto zjarre.
Dy rezultate të rëndësishme kërkimore
Duke përdorur një model matematikor, ekipi hetoi se si temperatura e tokës dhe përmbajtja e karbonit reagojnë ndaj kushteve të motit dhe ndryshimeve klimatike. Modeli i tyre përfshin aktivitetin mikrobik që gjeneron nxehtësi, duke zbërthyer tokën dhe duke lëshuar karbon në atmosferë.
Skuadra irlandeze gjeti dy rezultate të rëndësishme. Së pari, mikrobet mund të gjenerojnë nxehtësi të mjaftueshme për të mbajtur torfe nëntokësore të digjet në rreth 80 gradë Celsius gjatë dimrit, gati për t’u ndezur në pranverë. Kjo mund të ndodhë pa një zjarr të mëparshëm sipërfaqësor ose temperatura ekstreme mbi tokë. Ata e quajtën këtë “gjendje e nxehtë metastabile” e tokës me torfe, domethënë një gjendje në të cilën torfe mund të digjet deri në dhjetë vjet.
Së dyti, ndryshimi i papritur nga gjendja e zakonshme e ftohtë në një gjendje të ngrohtë metastabile mund të shkaktohet nga vetë modelet aktuale të klimës, të tilla si valët e të nxehtit të verës dhe skenarët e ngrohjes globale. Është interesante se tranzicioni varet nga shkalla e rritjes së temperaturës atmosferike. Nëse temperatura rritet ngadalë, toka me torfe mbetet në gjendje të ftohtë. Megjithatë, rritja e shpejtë shkakton një gjendje të nxehtë metastabile.
Një faktor kyç në zjarret “zombie”.
Megjithëse ky fenomen nuk është vërejtur në kushte reale ose laboratorike, komposti (i ngjashëm me torfe) mund, për shembull, të digjet spontanisht. Për shembull, një zjarr i madh pranë Londrës gjatë valës së të nxehtit të vitit 2022 ka të ngjarë të jetë rezultat i djegies së një grumbulli plehrash, theksojnë Witsorek, O’Sullivan dhe Mulchrone.
Kjo sugjeron se faktori kryesor në zjarre të tilla është shkalla e ngrohjes atmosferike, jo vetë nxehtësia. Prandaj, kufizimi i ndryshimeve klimatike mund të jetë çelësi për parandalimin e këtyre zjarreve, shtuan ata.
Me ngrohjen e klimës që shkakton kushte më ekstreme të motit, kushtet e zjarrit “zombie” po bëhen më të zakonshme. Kjo mund të krijojë një rreth vicioz: karboni i çliruar nga zjarret përkeqëson ndryshimin e klimës, duke çuar në më shumë zjarre dhe mot ekstrem. Zjarret “Zombie” janë një shembull i një pike kthese të nxitur nga shpejtësia, ku sistemet nuk arrijnë të përshtaten me ndryshimet e shpejta të jashtme, duke kaluar në gjendje të padëshiruara.
Shkencëtarët paralajmërojnë se klima aktuale mund t’i afrohet ose tejkalojë shkallët e rrezikshme të ndryshimit për sistemet natyrore si tokat e torfës, duke shpjeguar rritjen e fundit të zjarreve “zombie”.