Astronomët po pyesin se si u formua ky bollëk hënash që rrotullohen rreth Saturnit.

Megjithëse Saturni ka një numër mbresëlënës hënash, ato nuk janë të ngjashme me atë që shohim çdo natë në qiellin tonë. Hëna e Tokës bën pjesë në kategorinë e hënave të rregullta, të cilat janë satelitë natyrorë që ndjekin një orbitë kryesisht të qëndrueshme dhe rrethore rreth një planeti pritës.

Nga ana tjetër, hënat e sapozbuluara të Saturnit janë klasifikuar si të parregullta. Në total, Saturni ka 24 hëna të rregullta, ndërsa 250 të tjera konsiderohen të parregullta.

Hënat e parregullta zakonisht ndjekin orbita të largëta dhe retrograde (pra lëvizin në drejtim të kundërt me rrotullimin e planetit) dhe kanë prirje më të mëdha (që lidhen me pjerrësinë e orbitës së tyre). Një ndryshim tjetër i madh është se ndërsa hënat e rregullta u formuan gjatë formimit të planetit të tyre pritës, shumë nga hënat e parregullta besohet se kanë qenë planetesimale (planete të vegjël në fazat e hershme të formimit) që u kapën nga graviteti i planetit të tyre në fund të procesit të formimit.

Një pjesë e madhe e hënave të reja të parregullta të Saturnit, 64 prej tyre, u përshkruan në një studim të fundit të paraqitur në revistën Planetary Science Journal dhe të disponueshëm aktualisht në serverin e preprintit arXiv.

Në këtë studim, studiuesit propozojnë që këto hëna të vogla të parregullta mund të kenë origjinën nga disa përplasje të pavarura që ndodhën në historinë e hershme të Saturnit, nga përplasje të gjeneratës së dytë midis fragmenteve të një përplasjeje fillestare ose nga një kombinim i të dy skenarëve.

Hënat, të vëzhguara midis viteve 2019 dhe 2021 me teleskopin Kanada-Francë-Havai, u ndanë në nëngrupe brenda dy kategorive të hënave të parregullta të Saturnit: grupi Inuit, i cili përfshin nëngrupet Kiviuq dhe Siarnaq, dhe grupi Norse, i cili përfshin nëngrupet Phoebe, Mundilfari dhe Kari.

Studiuesit sugjerojnë se një përplasje relativisht e fundit, që mund të ketë ndodhur të paktën 100 milionë vjet më parë, mund të ketë krijuar nëngrupin Mundilfari, një hipotezë e avancuar më parë edhe në një studim të vitit 2021. Kjo përplasje mund të ketë përfshirë një hënë më të madhe të parregullt, e cila, kur u godit, u nda në shumë fragmente.

Studiuesit nuk janë të sigurt nëse do të zbulohen hëna të tjera që rrotullohen rreth Saturnit në të ardhmen, megjithëse Jupiteri mund të ngushtojë diferencën. Aktualisht, Jupiteri ka 95 hëna të njohura, dhe ky numër pritet të rritet me vëzhgime të mëtejshme. Megjithatë, sipas studiuesve, është e pamundur që hënat e Jupiterit të tejkalojnë numrin e hënave të Saturnit.

Në vitin 2024, astronomët njoftuan për zbulimin e një hëne të re për Uranin (S/2023 U1) dhe dy hënave të reja për Neptunin (S/2002 N5 dhe S/2021 N1). Këto hëna të reja, të zbuluara duke përdorur teleskopin Subaru në Mauna Kea, Havai, janë ndër hënat më të zbehta që janë vëzhguar ndonjëherë me një teleskop tokësor.

Ngjashëm me hënat e reja të Saturnit, edhe hënat e parregullta të Uranit dhe Neptunit, të cilat ndjekin orbita ekscentrike dhe të largëta, mund të kenë qenë pjesë e hënave më të mëdha, të cilat u shpërbënë për shkak të përplasjeve të shkuara, duke prodhuar grupime fragmentesh. Astronomët besojnë se në këto grupe ka fragmente edhe më të vogla që ende nuk janë zbuluar, por teleskopët aktualë tokësorë nuk janë në gjendje t’i vërejnë.

Më shumë detaje mbi hënat e planetëve të jashtëm do të kërkojnë misione hapësinore për të siguruar një vëzhgim më të afërt. Ndërsa vëmendja e shkencëtarëve është e përqendruar kryesisht tek Marsi dhe Hëna e Tokës, planet për misione që do të eksplorojnë Sistemin e Jashtëm Diellor po afrohen me shpejtësi.

Një nga misionet më të rëndësishme është Dragonfly, një projekt kryesor i NASA-s, i cili është planifikuar të lëshohet deri në vitin 2028 dhe të ulet në vitin 2034 në Titan, hëna më e madhe e Saturnit.