5 gjëra që dukeshin të çmendura por që rezultuan të vërteta

Problemi me zbulimet radikale shkencore është se ato shpesh shkatërrojnë mençurinë konvencionale për botën. Kur Galileo argumentoi se Toka nuk ishte qendra e universit, kisha e shpalli atë heretik. Kur shkencëtarët sugjeruan për herë të parë se organizmat e vegjël e të padukshëm shkaktojnë sëmundje, askush nuk u besoi atyre. Dhe pastaj mikrobiologjia doli dhe vërtetoi se bakteret ishin reale – dhe se sëmundja nuk vinte nga “shpirtrat e këqij”.

Shkenca po evoluon vazhdimisht dhe ndonjëherë zbulimet e saj tingëllojnë aq joreale saqë edhe njerëzit e arsimuar i hedhin poshtë si të pakuptimta. Por është pikërisht kjo sfidë ndaj besimeve të veta që i shtyn kufijtë e dijes njerëzore. Sot do të kalojmë nëpër 5 zbulime të pabesueshme shkencore që dukeshin si teori absurde konspirative – derisa shkenca t’i konfirmonte ato.

A jeni gati të përballeni me faktin se realiteti ndonjëherë është më i çmendur se fiksioni?

Nëse keni menduar ndonjëherë se qeveritë përdorin psikikë për të spiunuar armiqtë e tyre, me siguri ju është thënë të qetësoheni. Por këtu është një surprizë e pakëndshme – CIA në fakt u përpoq të përdorte “shikimin në distancë” për të mbledhur inteligjencë. Dhe kjo nuk është thjesht një teori konspirative, por një fakt historik i dokumentuar.

Gjatë Luftës së Ftohtë, qeveria amerikane kërkonte me dëshpërim mënyra për të monitoruar aktivitetet e Bashkimit Sovjetik. Ideja që dikush mund të ulet në një dhomë të errët, të mbyllë sytë dhe të “shih” bazat e armikut në anën tjetër të planetit mund të tingëllojë si komploti i një filmi të keq fantastiko-shkencor, por agjencitë amerikane të inteligjencës ishin mjaft të interesuara për të investuar miliona dollarë në projektin sekret Stargate.

Projekti filloi në vitet 1970 dhe zgjati për më shumë se 20 vjet, i financuar nga taksapaguesit. Qëllimi ishte të hetohej nëse disa njerëz mund të përdornin “aftësi paranormale” për të “shikuar” vendndodhje të largëta dhe për të identifikuar objektivat ushtarakë. Një nga shikuesit pretendoi se kishte “parë” vendndodhjen e një nëndetëse sovjetike – dhe doli që ai nuk e kishte krejtësisht gabim.

Por përpara se të mendoni se ata kanë zbuluar vërtet diçka revolucionare, duhet theksuar se analizat shkencore kanë treguar se rezultatet nuk janë të besueshme dhe nuk shkojnë përtej asaj që mund të shpjegohet si rastësi. Kur dokumentet e projektit u publikuan përfundimisht, përfundimi ishte i qartë: spiunazhi paranormal nuk funksionoi.

CIA përfundimisht e mbylli projektin në vitin 1995, por fakti mbetet – qeveria kaloi më shumë se dy dekada duke studiuar seriozisht diçka që sot do të tingëllonte si një teori konspirative nga YouTube.

Herën tjetër që dikush t’ju thotë se “njerëzit në pushtet” kanë punuar për shërbimet e inteligjencës, mbani mend se mund të mos jetë tërësisht trillim. Thjesht… nuk funksionoi tamam ashtu siç e imagjinonin.

Nëse dikush do t’ju thoshte se mund të ishte në Shkup dhe Nju Jork në të njëjtën kohë, me siguri do të rekomandonit më pak alkool dhe më shumë lëngje. Por në botën e fizikës kuantike, grimcat mund të jenë në dy vende në të njëjtën kohë – dhe kjo nuk është ndonjë marrëzi pseudoshkencore, por një nga zbulimet më të çuditshme, por të vërtetuara mirë të fizikës moderne.

Mirë se vini në mekanikën kuantike, një degë e fizikës aq e çuditshme sa që edhe mendjet më të shkëlqyera në histori nuk e kanë kuptuar saktësisht se si funksionon. Një nga eksperimentet kryesore që tregoi se sa i çuditshëm është realiteti në të vërtetë është eksperimenti me dy kryqëzime.

Imagjinoni që keni një armë që gjuan grimca të vogla në një mur me dy kryqëzime. Logjikisht, ne do të prisnim që këto grimca të kalonin nëpër një çarje ose një tjetër dhe të lënë një gjurmë përkatëse. Por kur eksperimenti përsëritet me grimcat kuantike (si elektronet ose fotonet), ndodh diçka absurde: ato sillen sikur të kalonin në të dyja çarjet njëkohësisht dhe krijojnë një model interferencash, sikur të ishin valë në vend të grimcave.

Edhe më e çmendur? Nëse vendosim një detektor për të gjurmuar se në cilën çarje kalon grimca, ajo sillet menjëherë ndryshe, sikur “e di” se po vëzhgohet. Me fjalë të tjera, akti i vëzhgimit ndryshon realitetin.

Kjo nuk është një teori konspirative, por një nga parimet bazë të mekanikës kuantike, e cila është konfirmuar nga dhjetëra eksperimente. Megjithatë, askush nuk e kupton plotësisht pse bota kuantike sillet në mënyrë kaq të palogjikshme.

Albert Einstein ishte aq i frustruar nga ky fenomen sa e quajti atë “veprim drithërues në distancë” dhe refuzoi të besonte se universi funksiononte në atë mënyrë. Sidoqoftë, fizika moderne nuk lë vend për dyshime – bota kuantike nuk luan me rregullat e sensit të përbashkët.

Çfarë do të thotë kjo për ne? Teorikisht, mekanika kuantike një ditë mund të mundësojë teleportimin e informacionit apo edhe të kompjuterëve që funksionojnë më shpejt nga sa mund ta imagjinojmë. Por tani për tani, kjo do të thotë vetëm një gjë – bota është shumë më e çuditshme nga sa mendojmë.

Harrojeni skenarët e fantashkencës për implantet e trurit që kontrollojnë mendimet tuaja – historia e vërtetë është edhe më e çuditshme. Ju nuk keni nevojë për çipa apo superkompjuterë për të manipuluar mendjen e njeriut. Truri, për fat të keq, është tepër i ndjeshëm ndaj ndikimit të jashtëm, dhe kjo është diçka që shkencëtarët (dhe qeveritë) e kanë kuptuar prej kohësh.

Përpjekja më e famshme dhe më e diskutueshme për të manipuluar trurin e njeriut ishte Projekti MKUltra, një eksperiment sekret i CIA-s që u zhvillua nga vitet 1950 deri në vitet 1970. Qëllimi? Eksplorimi i mundësive të kontrollit të mendjes përmes përdorimit të drogës, hipnozës dhe manipulimit psikologjik.

CIA testoi LSD-në dhe halucinogjenë të tjerë në subjekte të pavetëdijshme – shpesh pa pëlqimin e tyre – për të parë nëse ato mund t’i bënin njerëzit më të ndjeshëm ndaj sugjerimeve apo edhe t’i bënin ata të harrojnë disa informacione. Rezultatet ishin shumë larg metodave të kontrollit të mendjes super-spiun të filmave, por ato treguan se sa i ndjeshëm është truri ndaj manipulimit.

Por ju nuk duhet të shkoni kaq larg në të kaluarën për të parë se si truri mund të “hakohet”. Eksperimentet me kujtime të rreme kanë treguar se njerëzit mund të detyrohen të “kujtojnë” ngjarje që nuk kanë ndodhur kurrë. Psikologët kanë arritur t’i bindin subjektet se, të themi, ata kanë humbur në një qendër tregtare kur ishin fëmijë ose madje kanë kryer krime – me një siguri të tillë që ata do të betoheshin në gjykatë se ka ndodhur me të vërtetë.

Një tjetër provë se sa i prekshëm është truri i njeriut? Eksperimenti i bindjes së Stanley Milgram, në të cilin njerëzit e zakonshëm ishin të gatshëm të ndëshkonin njerëzit e tjerë deri në nivele vdekjeprurëse me “goditje elektrike” (të cilat ishin të rreme, por ata nuk e dinin) – vetëm sepse një autoritet u tha ta bënin këtë.

Pra, ndërsa mund të mos ketë një pajisje teknologjike që mund të pushtojë trurin tuaj, fakti është se njerëzit janë shumë më të ndjeshëm ndaj manipulimit sesa mendojmë. Çfarë do të thotë kjo? Pra, nëse keni besuar ndonjëherë diçka vetëm sepse të gjithë ju thanë se ishte e vërtetë… ndoshta është koha të pyesni veten se sa i besueshëm është në të vërtetë perceptimi juaj për realitetin.

Harroni rrotat, boshtet dhe shinat klasike – trenat që fluturojnë pa prekur tokën nuk janë e ardhmja, ata janë e tashmja. Mund të tingëllojë si diçka jashtë fantashkencës, por levitacioni magnetik (Maglev) lejon trenat të notojnë mbi shina duke përdorur magnet, pa fërkime dhe me shpejtësi të jashtëzakonshme.

Nëse mendoni se kjo është një teori konspirative kundër gravitetit, e keni gabim. Këtu nuk ka forca të fshehura apo teknologji sekrete ushtarake – vetëm fizikë e pastër, e pazakontë, por e provuar. Parimi i teknologjisë Maglev bazohet në superpërçuesit dhe elektromagnetët e fuqishëm, të cilët krijojnë një forcë refuzuese midis trenit dhe shinave, duke e bërë trenin të fluturojë.

Rezultati? Trenat që lëvizin me shpejtësi mbi 600 km/h pa fërkime, zhurmë dhe konsumim në shina. Japonia dhe Kina tashmë përdorin teknologjinë Maglev në transportin tregtar dhe treni më i shpejtë operacional, treni maglev i Shangait, arrin shpejtësinë 431 km/h.

Por si është e mundur që një copë metali që peshon qindra tonë të mbahet në ajër? Sekreti qëndron në efektin Meissner, një veti e superpërçuesve që lejon krijimin e një fushe të fortë magnetike që fjalë për fjalë ngre objektet në ajër.

Dhe ndërsa ne jemi ende duke pritur për makinat lundruese nga “Kthehu në të Ardhmen”, trenat Maglev tregojnë se fantashkenca tashmë po bëhet e vërtetë – jo ashtu siç e prisnin të gjithë.

Kështu që herën tjetër që dikush t’ju thotë se “diçka nuk mund të notojë pa magji”, mbani mend se tashmë ka trena që sfidojnë gravitetin dhe udhëtojnë me shpejtësi të jashtëzakonshme.

Po sikur dikush të të thoshte se jeta jote nuk ishte e vërtetë? Se ju jeni, në fakt, thjesht një personazh në një botë të simuluar të avancuar, avatar i dikujt në një lojë video kozmike? Tingëllon si një skenar nga “Matrix”, apo jo? Epo, lajmi i keq (ose ndoshta i mirë?) është se disa nga mendjet më të mëdha të ditëve të sotme po e konsiderojnë seriozisht këtë mundësi.

Një nga përkrahësit më të famshëm të kësaj teorie është Niklas Buström, një filozof suedez në Universitetin e Oksfordit, i cili në vitin 2003 botoi një punim ku shtronte një pyetje të thjeshtë por të frikshme: Nëse një qytetërim i përparuar mund të krijojë simulime realiste të vetëdijes, cilat janë shanset që ne të mos jemi në njërën prej tyre?

Me fjalë të tjera, nëse teknologjia përparon mjaftueshëm, një ditë mund të krijojmë botë virtuale me qenie plotësisht të ndërgjegjshme, të cilat nuk do ta kishin idenë se nuk ishin “të vërteta”. Dhe nëse kjo është e mundur – si mund të jemi të sigurt që nuk jemi tashmë në një simulim të tillë?

Edhe Elon Musk beson se ka një “shans 99.9999% që të jetojmë në një simulim”. Argumenti i tij? Nëse shikoni se sa larg kanë evoluar lojërat video në vetëm disa dekada – nga pikselët e thjeshtë në botët virtuale ultra-realiste – çfarë po na pengon të imagjinojmë teknologjinë që mund të simulojë një univers të tërë?

Sigurisht, ne nuk kemi prova konkrete që bota në të cilën jetojmë është e simuluar, por shkencëtarët po luajnë me disa ide magjepsëse:

• Fizika kuantike tregon se grimcat nuk “vendosin” gjendjen e tyre derisa t’i vëzhgojmë ato, gjë që është jashtëzakonisht e ngjashme me mënyrën se si gjenerohen botët në lojërat kompjuterike – vetëm kur ato janë të nevojshme.
• Ligjet e fizikës duken të akorduara tepër të imta, sikur dikush t’i programonte për një qëllim të caktuar.
• Nëse simulimi është mjaft i mirë, ne kurrë nuk do të mund të vërtetojmë se nuk jemi në të – përveç nëse dikush “hap kodin”.

Por këtu është pyetja kryesore: nëse po jetojmë në një simulim, a do të thotë kjo gjë? Për të gjitha qëllimet praktike, realiteti është ajo që ne përjetojmë, pavarësisht nëse është “reale” apo jo.

Mund të mos marrim kurrë një përgjigje. Ose një ditë dikush do të gjejë një “bug” në realitet, do të na rivendosë në versionin 2.0 dhe gjithçka do të fillojë nga e para.

Por derisa të ndodhë kjo, ne mund të vazhdojmë vetëm të luajmë – ose të jetojmë – rolin tonë në këtë version të pashpjegueshëm magjepsës të realitetit.

Nëse mendonit se teoritë e konspiracionit ishin të rezervuara për komentuesit e çuditshëm në YouTube, është koha për të rimenduar gjërat. Disa nga zbulimet më të çmendura shkencore dukeshin si absurde të plota – derisa rezultuan të vërteta.

Nga eksperimentet e qeverisë me aftësitë paranormale te mekanika kuantike që sfidon sensin e përbashkët, shkenca po i shtyn vazhdimisht kufijtë e asaj që ne mendojmë se është e mundur. Pyetja nuk është nëse e ardhmja do të duket si një teori konspirative – por cila nga idetë e sotme “të pamundura” do të rezultojë të jetë e vërtetë nesër.

Pra, herën tjetër që të dëgjoni një pretendim absurd, në vend që të tundni menjëherë dorën, ia vlen të bëni pyetjen: “Po sikur…?”

(Megjithatë, realiteti është më i çuditshëm nga sa mendojmë.)