A mund të shkatërrojë një shpërthim një nga destinacionet turistike më të famshme në botë?

Në majë të shkëmbinjve të pjerrët të Santorinit shtrihet një destinacion turistik me famë botërore. Nën të fshihet rreziku i një shpërthimi vullkanik shkatërrues, shkruan BBC. Disa mijëra vjet më parë, një shpërthim i madh krijoi formën e sotme të Santorinit, me një kalderë të madhe dhe një rresht ishujsh në formë patkoi. Tani, për herë të parë, shkencëtarët po hetojnë seriozisht se sa i rrezikshëm mund të jetë shpërthimi tjetër i madh.

Gazetarët e BBC News kaluan ditën në anijen kërkimore mbretërore britanike Discovery, e cila po kërkon përgjigje. Vetëm pak javë më parë, pothuajse gjysma e 11,000 banorëve të Santorinit u larguan nga ishulli nga frika, pasi një seri tërmetesh paralizuan jetën e përditshme. Ishte një kujtesë e fortë se poshtë fshatrave përrallore, restoranteve xhiros, pishinave dhe vreshtave në tokën pjellore vullkanike, dy pllaka tektonike po përplasen.

“Shpërthimet e vullkaneve nëndetëse mund të jenë vërtet të mëdha dhe jashtëzakonisht shkatërruese”

Hulumtimi drejtohet nga profesori Isobel Yeo, një ekspert në vullkanet nëndetëse me rrezik të lartë nga Qendra Kombëtare e Oqeanografisë në Mbretërinë e Bashkuar. Rreth dy të tretat e të gjithë vullkaneve ndodhen nën sipërfaqen e detit, por ato rrallë monitorohen sistematikisht.

“Është si ‘jashtë syve, jashtë mendjes’ në krahasim me vullkanet më të famshëm si mali Vezuv,” thotë Yeo në kuvertë ndërsa dy inxhinierë çojnë një robot nënujor me madhësi makine nga një vinç në det. Ky hulumtim, i cili filloi menjëherë pas tërmetit, do t’i ndihmojë shkencëtarët të kuptojnë më mirë se çfarë aktiviteti sizmik mund të tregojë se një shpërthim po vjen.

Shpërthimi i fundit i Santorinit ndodhi në vitin 1950, por që në vitin 2012, u regjistrua një “periudhë e trazuar”, thotë Yeo. Magma më pas depërtoi në dhomat vullkanike dhe ishulli “u fryrë”. “Shpërthimet nga vullkanet nëndetëse mund të jenë vërtet masive dhe jashtëzakonisht shkatërruese”, paralajmëron ai. “Ne mësohemi me shpërthime më të vogla dhe bindemi se gjithçka është nën kontroll. Ne presim që tjetra të jetë e ngjashme, por nuk ka pse të jetë,” thotë ai.

“Ne dimë më shumë për sipërfaqen e disa planeteve sesa për fundin e këtij oqeani”

Ai kujton shpërthimin e vitit 2022 të vullkanit Hunga Tonga në Oqeanin Paqësor, i cili shkaktoi shpërthimin më të madh nënujor të regjistruar ndonjëherë dhe një cunami në Atlantik, me valë që arrinin deri në Mbretërinë e Bashkuar. Disa ishuj në Tonga ishin aq të shkatërruar sa banorët e tyre nuk u kthyen më.

Poshtë kuvertës së anijes, në një thellësi prej 300 metrash, ka burime hidrotermale – çarje nga të cilat del uji i nxehtë, duke e shndërruar shtratin e detit në një botë shkëmbinjsh të ndezur portokalli dhe resh gazi. “Ne dimë më shumë për sipërfaqen e disa planetëve sesa për këtë dysheme të oqeanit,” thotë Yeo. Roboti zbret në fund për të mbledhur mostra të lëngjeve dhe gazeve dhe për të thyer copa shkëmbi.

Këto kanale hidrotermale zakonisht ndodhen pranë vullkaneve dhe formohen kur uji depërton thellë në koren e Tokës, nxehet dhe ngrihet në sipërfaqe. Ata janë arsyeja që Yeo është në bord me 22 shkencëtarë të tjerë nga e gjithë bota në ekspeditën njëmujore.

Deri më tani, askush nuk është i sigurt nëse përzierja e ujit të detit dhe magmës e bën një shpërthim më shpërthyes apo jo. “Ne po përpiqemi të hartojmë sistemin hidrotermal,” thotë Yeo. Nuk është si të vizatoni një hartë. “Ne duhet të shikojmë brenda Tokës,” thotë ai.

Discovery eksploron kalderën e Santorinit dhe lundron drejt Colombo, vullkani i dytë i madh në zonë, që ndodhet rreth 7 kilometra në verilindje të ishullit. Asnjë nga vullkanet nuk pritet të shpërthejë menjëherë, por është vetëm çështje kohe.

“Ekspedita do të krijojë baza të dhënash dhe harta të rrezikut gjeologjik për Agjencinë Greke të Mbrojtjes Civile,” thotë profesori Paraskevi Nomikou, një anëtar i ekipit të krizës të qeverisë që takohej çdo ditë gjatë krizës së tërmeteve. Ajo ka lindur në Santorini dhe është rritur duke dëgjuar historitë e gjyshit të saj për tërmetet dhe shpërthimet. Ishte ky vullkan që e frymëzoi atë të bëhej gjeologe.

“Ky hulumtim është jashtëzakonisht i rëndësishëm sepse do t’u sigurojë banorëve vendas informacion se sa aktivë janë vullkanet dhe do të shënojë zonat që do të jenë të pakufishme gjatë një shpërthimi,” thotë Nomikou. Do të tregojë gjithashtu se cilat pjesë të shtratit të detit rreth Santorinit janë më të rrezikshmet, shton ai. Ekspeditat si kjo janë jashtëzakonisht të shtrenjta, kështu që Yeo kryen eksperimente ditë e natë. Shkencëtarët punojnë me turne 12-orëshe.

“Një mjedis gjeologjik që është krejtësisht i ndryshëm nga shumica e të tjerëve”

John Jamieson, një profesor në Universitetin Memorial në Newfoundland, Kanada, tregon mostra të shkëmbinjve vullkanikë të nxjerrë nga burimi. “Mos e prek këtë”, paralajmëron ai. “Është plot me arsenik”. Duke treguar një shkëmb tjetër, i cili duket si një copëz e zezë dhe portokalli e spërkatur me pluhur ari, ai thotë: “Kjo është një enigmë e vërtetë, ne nuk e dimë saktësisht se nga çfarë është bërë”.

Këta shkëmbinj zbulojnë historinë e lëngjeve, temperaturave dhe materialeve brenda vullkanit. “Është një mjedis gjeologjik që është krejtësisht i ndryshëm nga shumica e të tjerëve, është magjepsës,” thotë Jamieson.

Qendra e misionit ndodhet në një enë të errët në kuvertë, ku katër persona po shikojnë ekranet në mur. Dy inxhinierë përdorin një robot nënujor duke përdorur një levë. Yeo dhe Nomikou shkëmbejnë teori rreth përbërjes së lëngut që roboti sapo gjeti.

Ata gjithashtu regjistruan tërmete shumë të dobëta rreth vullkanit, të cilët shkaktojnë lëvizjen e lëngjeve nëpër shkëmbinj dhe plasaritjen e tyre. Yeo luan një regjistrim zanor të atyre mikrofrakturave – tingëllon sikur dikush e kthen lart e poshtë basin në një klub nate.