Çfarë e pret Rusinë pas luftës? “Është koha që Perëndimi të përgatitet për kolaps”
Ndërsa përpjekja e Rusisë për të kapur Kievin dhe për të vendosur një qeveri kukull dështoi në ditët e para të luftës, humbja e Kremlinit në Ukrainë është gjithnjë e më e mundshme.
Në fakt, kombinimi i një lufte të dështuar jashtë vendit dhe një sistemi i brishtë dhe i tensionuar në vend e bën një lloj shpërthimi një skenar më të mundshëm çdo ditë. Nëse do të jetë e mirë apo e keqe për Perëndimin, është një rezultat për të cilin politikanët duhet të përgatiten, shton ai.
Ka skenarë të ndryshëm se çfarë mund të ndodhë në Rusi pasi humbja nga Ukraina të bëhet edhe më e dukshme. Me shumë mundësi, është largimi i presidentit rus Vladimir Putin nga detyra, i ndjekur nga një luftë e ashpër për pushtet midis nacionalistëve të ekstremit të djathtë që duan të vazhdojnë përpjekjet e luftës dhe të shkatërrojnë hierarkinë ekzistuese politike, konservatorët autoritarë që janë pjesë e sistemit dhe një lëvizje gjysmë-demokratike gjithnjë e më e fuqishme, kushtuar përfundimit të luftës dhe reformimit të Rusisë.
Ne nuk e dimë se kush do të fitojë, por mund të parashikojmë me siguri se lufta për pushtet do të dobësojë regjimin dhe do ta shpërqendrojë Rusinë nga pjesa tjetër e përpjekjeve të luftës. Nga ana tjetër, një regjim i dobësuar i kombinuar me një ekonomi jofunksionale do t’i shtyjë rusët e pakënaqur në rrugë, ndoshta edhe me armë, dhe do të inkurajojë disa nga njësitë politike jo-ruse që përbëjnë Federatën Ruse të kërkojnë një vetëqeverisje më të madhe. Kandidatët kryesorë janë Tatarstani, Bashkiria, Çeçenia, Dagestani dhe Sakha. Nëse Rusia i mbijeton kësaj trazire, ka të ngjarë të bëhet një vasal i Kinës. Nëse kjo nuk ndodh, harta e Euroazisë mund të duket shumë ndryshe, shkruan Motley.
Duke pasur parasysh hapësirën e gjerë të Rusisë, historinë e gjatë të rajoneve të trazuara dhe numrin e madh të komuniteteve etnike jo-ruse – të gjitha rezultat i pushtimit perandorak në shekuj – një skenar që meriton shumë më tepër vëmendje është prishja e kontrollit dhe federatës së centralizuar. Ajo ka një histori të pasur të kolapsit të shtetit pas luftërave, revolucioneve, kolapsit të sistemit, krizave ekonomike dhe ngjarjeve të tjera epokale.
Perandoria e Napoleonit u shemb pas marshimit të tij katastrofik në Moskë dhe humbjes pasuese në Betejën e Leipzig. Në vitin 1918, perandoritë osmane, austro-hungareze, gjermane dhe ruse u shembën në disfatë ushtarake. Sigurisht, njerëzit, vendimet dhe politika luajtën një rol, por në fund lufta dhe kriza ekonomike dhe sociale shoqëruese i shtynë këto vende në kaos politik dhe dhunë.
Duhet mbajtur parasysh gjithashtu kolapsi i Bashkimit Sovjetik, një rezultat që shumë pak rusë e dëshironin ose mund ta imagjinonin kur Mikhail Gorbachev mori pushtetin në krye të Partisë Komuniste Sovjetike në 1985. Në fillim të vitit 1991, shumica e qytetarëve sovjetikë votuan në një referendum për të ruajtur vendin e tyre. Vërtetë, të gjitha republikat, përfshirë Rusinë, shpallën sovranitetin në vitin 1990 dhe të gjitha, përveç Rusisë, shpallën pavarësinë e plotë pas një grushti të dështuar në 1991.
Por sistemi dështoi kryesisht sepse Gorbaçovi vendosi të rinonte Bashkimin Sovjetik duke hequr tiparet e tij themelore – totalitarizmin dhe planifikimin qendror – që kishin ushqyer forcat politike, sociale dhe ekonomike që përfundimisht detyruan shumicën e republikave të kërkonin strehim nga kaosi në autonomi dhe pavarësi. Në fakt, perestrojka – politika nënshkrimore e Gorbaçovit për ristrukturimin ekonomik dhe politik – vrau pa dashje Bashkimin Sovjetik, shkruan Motley.
Nëse Rusia e sotme ndjek gjurmët e atyre vendeve në kolaps, kjo do të ketë pak të bëjë me vullnetin e elitës ruse apo politikën perëndimore. Forca më të mëdha strukturore janë në punë. Rusia e Putinit vuan nga një mori tensionesh reciproke përforcuese që kanë krijuar një shtet shumë më të brishtë sesa sugjeron mburrja e tij.
Këto përfshijnë humbjen ushtarake, morale dhe ekonomike në luftën në Ukrainë – por edhe brishtësinë dhe joefektivitetin e sistemit politik të hipercentralizuar të Putinit, kolapsin e kultit të tij maço të personalitetit ndërsa ai përballet me disfatën, sëmundjen dhe pleqërinë e dukshme, keqmenaxhimin e naftës së Rusisë. ekonomia, korrupsioni i shfrenuar që përshkon të gjitha nivelet e shoqërisë dhe ndarjet e mëdha etnike dhe rajonale në perandorinë e fundit të vjetëruar të botës. Edhe pse pak njerëz sot duan shpërbërjen e Rusisë, nuk është shumë e vështirë të imagjinohet një skenar në të cilin paqëndrueshmëria në rritje politike, ekonomike dhe sociale në një moment do t’i detyrojë njësitë përbërëse të Rusisë të kërkojnë sigurinë e pavarësisë.
Kur shefi i inteligjencës ukrainase Kyrylo Budanov festoi ditëlindjen e tij javën e kaluar me një tortë që përshkruan Rusinë të prerë në disa pjesë, ishte, natyrisht, një akt epik trolling. Por ideja pas imazhit të glazurës nuk duket aspak e pamundur.
Në mjedisin e sotëm, mund të duhet vetëm një aktivizim për ta shtyrë sistemin drejt kolapsit. Lufta e dështuar me Ukrainën, e cila ekspozoi dobësinë e Putinit dhe shtetit të tij, mund të jetë shkëndija që rrëzon institucionet e brishta të Rusisë. Natyrisht, shkëndijat janë të paparashikueshme dhe Rusia mund të përballojë krizën aktuale dhe të mbijetojë në formën e saj aktuale, qoftë nën Putinin ose pasardhësin e tij. Por edhe nëse mbijeton, do të dobësohet shumë si shtet dhe të gjitha tensionet strukturore do të vazhdojnë të ekzistojnë. Putin po mendon gjithashtu për këtë. Në fjalimin e tij të Vitit të Ri në 2023, ai iu referua një kërcënimi të mundshëm ushtarak ndaj pavarësisë së Rusisë – diçka që nuk e kishte thënë më parë.
Por nëse shkëndija ndodh, a do të jetë kolapsi i mundshëm rus destabilizues dhe i dhunshëm, ndoshta duke përfshirë luftë civile? Ky është mendimi i historianes Marlene Laruelle, drejtoreshë e Institutit për Studime Evropiane, Ruse dhe Euroaziatike në Universitetin George Washington.
“Një kolaps do të shkaktonte disa luftëra civile pasi shtetet e reja do të luftonin njëri-tjetrin për kufij dhe asete ekonomike. Në të njëjtën kohë, elitat e Moskës do të reagojnë me dhunë ndaj çdo secesionizmi”, tha Laruel për Foreign Policy.
Në mënyrë të ngjashme, ish-sekretari amerikan i Shtetit, Henry Kissinger, argumentoi se kolapsi i Rusisë ose shkatërrimi i kapacitetit të politikës së saj strategjike mund ta kthejë territorin e saj, i cili përfshin 11 zona kohore, në një vakum të turbullt. Grupet ruse mund të kthehen kundër njëri-tjetrit dhe të përdorin dhunë, ndërsa aktorët e jashtëm mund të përdorin forcën për të avancuar kërkesat e tyre.
“Të gjitha këto rreziqe do të shtoheshin nga prania e armëve bërthamore”, shkroi Kissinger. Mënyra më e mirë e veprimit, këshilloi Kissinger, do të ishte shmangia e Rusisë që të bëhet impotente në luftë, ose në vend të kësaj, përfshirja e Rusisë në një proces paqeje, detajet dhe zbatueshmëria e të cilit mbeten të paqarta.
Profecitë e Laruel dhe Kissinger janë një skenar i rastit më të keq që duhet marrë me një kokërr kripë. Historia na tregon se ndërsa kolapsi perandorak është shpesh kaotik për vendet që e përbëjnë atë, rezultati nuk është gjithmonë i keq për fqinjët e tyre ose për pjesën tjetër të botës. Vdekja e Napoleonit çoi në një epokë paqeje relative në Evropë. Shpërbërja e Austro-Hungarisë shkaktoi disa konflikte fillestare, për shembull midis polakëve dhe ukrainasve, por kushtet u stabilizuan pas disa vitesh. Edhe kolapsi i Bashkimit Sovjetik ishte mjaft paqësor – ndoshta sepse ish-republikat sovjetike dhe vendet satelitore sovrane evropiane të sapokrijuara njohën kufijtë, administratat funksionale dhe elitat e tyre të gatshme për të ndërtuar shtete.
Nga ana negative, rënia e Perandorisë Osmane çoi në luftime të tmerrshme midis turqve dhe grekëve; rënia e Perandorisë Ruse shkaktoi konflikt nga Deti Baltik në Oqeanin Paqësor; rënia e Perandorisë Gjermane në 1918 ndoshta çoi në Luftën e Dytë Botërore. Cili nga këta skenarë mund të ndodhë nëse Rusia shembet? Askush nuk e di – duke përfshirë Laruelle dhe Kissinger – dhe historia e perandorive tregon se tranzicionet relativisht paqësore dhe zjarret e dhunshme janë të mundshme.
Pesimistët do të tregojnë mundësinë që një Rusi e cunguar të bëjë luftëra me të gjitha shtetet secesioniste. Optimistët do të kundërshtonin se forcat ruse do të dobësohen pas disfatës në Ukrainë dhe nuk do të jenë në gjendje të luftojnë në fronte të shumta. Pesimistët mund të argumentojnë se shtetet e reja, jo-ruse në Kaukazin e Veriut ose gjetkë do të luftojnë njëri-tjetrin, ndërsa optimistët do të thoshin se ato jo-ruse kanë kufij administrativë, qeveri rajonale ekzistuese dhe burime të bollshme ekonomike (tani të shfrytëzuara nga Moska). që do t’u mundësojë të shmangin konfliktin me fqinjët e tyre.
Optimistët mund të thonë se gjërat nuk mund të ishin më keq në krahasim me luftën gjenocidale që po bën Rusia tani. Pesimistët do të kundërshtojnë se me të vërtetë mund të përkeqësohet shumë dhe të tregojnë për arsenalin bërthamor të Rusisë. E vetmja pikë e marrëveshjes midis pesimistëve dhe optimistëve është se një Rusi e cunguar do të ishte një kandidat i mundshëm për luftë civile, jo më pak për shkak të ekzistencës së ushtrive private të mëdha dhe të armatosura mirë.
Në fund të fundit, nuk ka rëndësi nëse jeni optimist apo pesimist – ne mund të vëzhgojmë vetëm dramën që shpaloset rreth kolapsit të mundshëm të Rusisë. As politika perëndimore dhe as vetë Putini nuk mund të bëjnë shumë për ta parandaluar këtë. Kjo për shkak se Rusia tashmë është e rrethuar nga kriza institucionale të rrënjosura thellë, të përkeqësuara shumë nga njeriu që e bëri Rusinë të brishtë dhe të paqëndrueshme dhe krijoi shkëndijën e mundshme që do të prodhojë rënien e saj – Putin.
Kjo nuk do të thotë se Perëndimi duhet të rrijë duarkryq derisa Rusia të shembet. Është e nevojshme të përgatiteni për një ndarje të mundshme. Skenarët e rastit më të keq të Laruelle dhe Kissinger duhet t’u kujtojnë politikanëve që shpresojnë për më të mirën dhe presin më të keqen të ruajnë gjakftohtësinë dhe të përgatiten për situatat e paparashikuara. Ata duhet të shmangin përsëritjen e gabimeve të së kaluarës, të tilla si përpjekja për të ndihmuar Bashkimin Sovjetik në dukje të zhdukur dhe prioritizimi i nevojave të Rusisë mbi ato të fqinjëve të saj, shkruan Motley.
Vendet përgjatë kufirit të Rusisë – nga shtetet baltike në Azinë Qendrore – do të jenë kyçe për parandalimin e çdo destabiliteti që ndodh në Rusi, nëse arrijnë të qëndrojnë të qëndrueshme dhe të formojnë një kordon sanitar. Ato do të jenë gjithashtu të dobishme për të ndihmuar shtetet pasardhëse të reja të pavarura të Federatës Ruse të stabilizohen dhe të sillen në moderim.
Parë në këtë këndvështrim, mbështetja e vazhdueshme e fortë e Perëndimit për Ukrainën – dhe në fund të fundit për një Bjellorusi të lirë dhe vende kyçe si Kazakistani – është garancia më e mirë se trazirat do të minimizohen nëse perandorisë së Putinit i jepet fund.
