Disa fakte për evolucionin e njeriut

Origjina e njerëzimit ka magjepsur prej kohësh shkencëtarët dhe publikun më poshtë po ua sjellim disa përgjigje në lidhje me evolucionin e njeriut.

Pse shkencëtarët janë të sigurt se ka ndodhur evolucioni njerëzor?

Për një sërë arsyesh. Ne ndajmë gati 99 për qind të sekuencës sonë gjenetike me shimpanzet dhe bonobët, gjë që sugjeron fuqimisht se kemi një paraardhës të përbashkët. Dhe ka mijëra fosile që dokumentojnë në mënyrë progresive këtë gjë.

Biologët në fakt kanë vëzhguar evolucionin që ndodh në specie të tjera, si në terren ashtu edhe në laborator—shfaqja e fundit e mikrobeve rezistente ndaj antibiotikëve është një formë evolucioni. Dhe kafshët bëjnë që evolucioni të ndodhë gjatë gjithë kohës – mendoni për shumëllojshmërinë e jashtëzakonshme të racave të qenve që janë krijuar nga ujqërit.

Pra, si funksionon evolucioni?

ADN-ja që përbën gjenet tona, dhe ato të çdo organizmi në Tokë, përveç disa viruseve, i nënshtrohet mutacionit të rastësishëm. Herë pas here, një nga ato mutacione ndikon në një tipar të rëndësishëm, siç është ngjyra e gëzofit së një kafshe ose një sjellje e veçantë.

Nëse një kafshë lind me një ngjyrë gëzofi që ofron më shumë mbrojtje nga grabitqarët, për shembull, ajo mund të mbijetojë më gjatë dhe të prodhojë më shumë pasardhës.  Me kalimin e kohës, mutacione të tilla të favorshme përhapen nëpër një popullatë dhe ndryshojnë pamjen e saj. Me kalimin e kohës, procesi mund të prodhojë edhe specie të reja.

Cilat janë momentet kryesore në evolucionin njerëzor?

Prejardhja njerëzore u ndryshua nga ajo e majmunëve të paktën shtatë milionë vjet më parë dhe ndoshta deri në 13 milionë vjet më parë. Anëtarët më të hershëm të padiskutueshëm të linjës sonë që ecnin rregullisht drejt ishin Australopitekët, nga të cilët më i famshmi është specia e Lucy, Australopithecus afarensis.

(Vetë Lucy daton 3.2 milionë vjet më parë.) Fosili më i vjetër i njohur që i atribuohet species sonë, Homo, daton rreth 2.8 milionë vjet më parë dhe u raportua në vitin 2017. Aftësia për të bërë vegla guri dikur mendohej të ishte shenja dalluese e species sonë. Por veglat më të vjetra prej guri tani mendohet të jenë 3.3 milionë vjet të vjetra. Ose ato janë bërë nga australopitekët si Lucy – ose shkencëtarët thjesht nuk e kanë gjetur ende formën e hershme të Homos që i ka krijuar ato. Ashtu si australopitekët, speciet e hershme, si Homo erectus dhe Homo habilis, ecnin me dy këmbë.

Ka një debat të konsiderueshëm se kur paraardhësit tanë përdorën zjarrin për herë të parë – ai mund të ketë qenë diku nga 1.8 milion deri në rreth 800,000 vjet më parë. Sipas një teorie, shpikja e gatimit na lejoi të fitonim më shumë energji nga mishi, i cili nxiti evolucionin dramatik të trurit të njeriut. Truri më i madh dhe duar më të shkathëta nga ana e tyre ishin parakushti për zhvillimet që i veçonin njerëzit, duke përfshirë gjuhën komplekse, artin dhe bujqësinë, të cilat të gjitha u shfaqën në 100,000 vitet e fundit.

Ku ndodhi e gjithë kjo dhe pse ka rëndësi se ku?

Të dyja provat gjenetike dhe fosile tregojnë se deri kohët e fundit, evolucioni njerëzor ka ndodhur në Afrikë. Mbetet e paqartë nëse specia Homo u shfaq për herë të parë në Afrikën jugore apo lindore. Njohja se ku evoluoi specia jonë ka rëndësi sepse mjedisi me të cilin ajo u përshtat, ndihmoi në formimin e përbërjes gjenetike që kemi ende me vete sot.

Nga erdhëm është kapitulli i parë i historisë së gjatë se si arritëm këtu ku jemi tani.

Rreth 60,000 vjet më parë – përsëri sipas provave gjenetike dhe fosile – njerëzit modernë migruan nga Afrika dhe filluan të kolonizojnë botën. Dëshmitë gjenetike sugjerojnë se menjëherë pas largimit nga Afrika, ata u ndërthurën në një farë mase me Neandertalët dhe një specie që jetonte në Azi të quajtur Denisovans.

Homo sapiens tani është e vetmja specie e njeriut në Tokë. Por kjo për më pak se 30,000 vjet.

Pse shkencëtarët nuk kanë gjetur një “lidhje të munguar” midis majmunëve dhe nesh?

Sepse nuk ka një. Shimpanzetë (ose majmunët e tjerë) nuk evoluan në njerëz. Të dy linjat erdhën nga një paraardhës i përbashkët dhe vazhduan rrugët e tyre të ndara. Pyetja e vërtetë këtu është, kush ishte ai paraardhësi i fundit i përbashkët, paraardhësi i zhdukur i shimpanzezave dhe njerëzve? Këtë nuk e dimë ende.

A ka mbaruar evolucioni, për ne apo për majmunët e tjerë?

Sigurisht qe jo. Njerëzit po vazhdojnë të evoluojnë, por tani evolucioni drejtohet po aq nga kultura dhe teknologjia që kemi shpikur, aq edhe nga biologjia jonë. Dhe kafshë të tjera, duke përfshirë majmunët, gjithashtu po vazhdojnë të evoluojnë./nationalgeographic.co.uk