Njerëzit që nuk mund ta lënë duhanin ndonjëherë përdorin argumentin “gjyshja ime pinte duhan dhe jetoi deri në 90 vjet”. Disa kërkime kanë treguar se disa njerëz kanë gjenetikë dhe biologji të jashtëzakonshme që i lejojnë ata të jetojnë deri në një moshë shumë të vjetër, pavarësisht se janë të ekspozuar ndaj llojeve të caktuara të stresit, duke përfshirë kancerogjenët. Por ato janë përjashtime.

Në këtë kuptim, pirja e duhanit është e ngjashme me ndryshimin e klimës. Ne i shohim të ndodhin, por pasojat e vërteta bëhen të dukshme vetëm dekada më vonë, dhe jo për të gjithë në të njëjtën mënyrë.

Lidhja mes pirjes së duhanit dhe shkurtimit të jetës

Për shkak të kësaj, shkencëtarët kanë kryer studime të shumta në të cilat u përpoqën të përcaktojnë sasinë e numrit të cigareve sa dëme shkaktojnë, domethënë cila është marrëdhënia midis numrit të cigareve të pira në ditë dhe shkurtimit të jetës. Ideja është që njerëzit do të vendosin më lehtë të lënë duhanin kur të përballen me një sasi të qartë. Ose të paktën do të reduktojnë duhanin.

Në çfarë përfundimesh arritën studimet?

Sipas një studimi, të publikuar në revistën prestigjioze JAMA , duhanpirësit jetojnë mesatarisht 10 vjet më pak se jo duhanpirësit.

Sipas një studimi të shkencëtarëve nga Universiteti i Kalifornisë në Berkeley, botuar në revistën Wellness Letter në vitin 2000, çdo paketë cigare përfaqëson një ditë e gjysmë të jetës së humbur. Një person që pi një paketë duhan në ditë do të shkurtojë jetën e tij me gati 2 muaj në vit.

Prof. Dr. Ognjen Brborović, specialist në mjekësinë e shëndetit publik nga Fakulteti i Mjekësisë në Zagreb, vëren se jetëgjatësia është një numër virtual që tregon gjendjen e përgjithshme aktuale të shëndetit në shoqëri.

“Megjithatë, shumë preferojnë ta shohin këtë numër si një premtim individual se sa do të jetojnë.” Shekulli i 20-të na siguroi një rritje të vazhdueshme të shëndetit të përgjithshëm në mbarë botën, si dhe të jetëgjatësisë. Por në disa shoqëri të zhvilluara në botë në shekullin e 21-të, rritja e vazhdueshme e jetëgjatësisë ka përfunduar, kështu që shohim stanjacion apo edhe shkurtim”, thotë Brborovic.

Ai thekson se jetëgjatësia ndikohet nga të gjithë faktorët ndaj të cilëve është i ekspozuar personi apo shoqëria dhe për këtë arsye është e vështirë të izolohet dhe të matet saktësisht ndikimi i vetë pirjes së duhanit.

“Gjithçka që njerëzit në një shoqëri marrin frymë, pinë apo hanë ka një ndikim të madh në shëndetin. Ekzistojnë gjithashtu shkaqe të ndryshme të stresit, lloje të punës të pranishme në shoqëri, ekspozimi ndaj rrezatimit ose toksinave, zakone të tilla si aktiviteti fizik, gjumi i rregullt dhe koha e lirë, dhe në fund luftërat; të gjithë këta faktorë kanë ndikim të drejtpërdrejtë në kohëzgjatjen e jetës, pra në shëndetin e shoqërisë”, shton ai.

“Pirja e duhanit konsiderohet si zakoni me ndikimin më të dëmshëm në shëndet, por nuk është e lehtë të izolosh dhe të kuantifikosh se sa i dëmshëm është pirja e duhanit dhe ta shfaqësh atë në vitet e humbura. Një nga arsyet është se zakonet e dëmshme shpesh grupohen së bashku, kështu që pirja e duhanit shpesh shoqërohet me dietë të pahijshme, konsum të tepruar të alkoolit dhe aktivitet fizik të pamjaftueshëm. Gjithashtu, ekzistojnë metodologji të ndryshme të mbledhjes dhe analizës së të dhënave që mund të tregojnë rezultate të ndryshme, por në mënyrë intuitive çdo mjek mund të njohë pagabueshëm ndikimin e pirjes së duhanit në shëndet, sepse në popullatën e tij të pacientëve ai sheh që duhanpirësit sëmuren shumë më shpesh nga të gjitha llojet e kancerit dhe se të rinjtë vuajnë nga sëmundjet kardiovaskulare, gjë që përfundimisht çon në modelin e njohur të duhanpirësve që vdesin më herët”, shpjegon Brborovic.

Me fjalë të tjera, gjetjet e studimeve të ndryshme mbi pasojat e pirjes së duhanit, të cilat mund të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme, duhet të kuptohen më shumë si ilustrimet më të mira të disponueshme, sesa si standarde të sakta.

Sa e dëmshme është pak pirja e duhanit?

Ka njerëz që mund të kënaqen duke pirë disa cigare në ditë, vetëm me kafe ose alkool.

Hulumtimet kanë treguar se tendenca ndaj varësisë varet nga gjenetika, ose në rastin e pirjes së duhanit – nga efekti i tij në receptorët e nikotinës. Disa njerëz thjesht e kanë më të vështirë t’i rezistojnë varësisë dhe disa më lehtë.

Të varurit e paketuar në ditë zakonisht do të thonë: “Nëse do të mund të pija duhan vetëm një herë në një kohë, nuk do të shqetësohesha fare”. Por a është vërtet një cigare në ditë e njëjtë me asnjë? Gjetjet shkencore tregojnë se marrëdhënia midis sasisë së cigareve të tymosur dhe dëmtimit të shëndetit nuk është plotësisht lineare.

Sipas hulumtimit të publikuar në British Medical Journal , çdo cigare e tymosur shkurton jetën me 11 minuta. Por në atë studim, shkencëtarët dolën me të dhëna të tilla duke hetuar se sa cigare pinin duhanpirësit e rëndë gjatë jetës së tyre, dhe më pas ndanë shkurtimin mesatar të jetëgjatësisë së tyre me numrin e cigareve të pira.

Një përgjigje më e besueshme për pyetjen nëse dhe sa e dëmshme është pirja e pakët e duhanit, është dhënë nga një studim i publikuar në revistën JAMA .

Në atë studim, shkencëtarët shqyrtuan rrezikun e kancerit të mushkërive tek njerëzit që pinë duhan në sasi të vogla për disa vite, pra jo më shumë se një cigare në ditë. Rezultatet treguan se edhe ata kishin mesatarisht nëntë herë më shumë gjasa të vdisnin nga kanceri i mushkërive sesa ata që nuk pinin kurrë duhan.

Rreziku për ata që pinin nga një deri në 10 cigare në ditë ishte rreth 12 herë më i lartë, ndërsa për ata që pinin një paketë cigare në ditë ishte rreth 25 herë më i lartë.

Fatkeqësisht, problemi është se këto statistika nuk kanë shumë domethënie për shumicën e njerëzve. Nëntë herë më shumë se çfarë saktësisht? Dhe çfarë do të thotë kjo për individin? Kjo çështje bëhet pak më e qartë nga gjetjet e një studimi të publikuar në vitin 2018 në Raportin e Mjekësisë Parandaluese, i cili zbuloi se rreth 1.5% e meshkujve që nuk kanë pirë kurrë duhan do të preken nga kanceri i mushkërive krahasuar me 14.8% të duhanpirësve.

Por duke qenë se kanceri i mushkërive nuk është sëmundja e vetme e shkaktuar nga pirja e duhanit, vlerësimi i 11 minutave të jetës së shkurtuar për cigare duket të jetë më i sakti edhe nëse nuk është plotësisht i saktë.

Brborovic thotë se pirja e duhanit në mënyrë të pashmangshme shkurton jetën dhe se rezultatet e studimit JAMA tregojnë se edhe ekspozimi i vogël por i qëndrueshëm ndaj tymit mund të ketë një ndikim negativ të rëndësishëm dhe të matshëm në shëndet, i cili përfshin duhanin e dorës së dytë.

“Më duhet të pranoj se u befasova papritur nga një rritje kaq e lartë e rrezikut të kancerit të mushkërive të paraqitur në JAMA, por është ngushëlluese që studimi tregoi se ai zvogëlohet me ndërprerjen e duhanit”. Sigurisht, dëmtimi i përhershëm mbetet, por është dukshëm më i vogël. Ky mund të jetë një nxitje për këdo që dëshiron të lërë duhanin, ta bëjë këtë më herët se zakonisht, rreth moshës 45 vjeçare. Nuk ka nevojë të jesh gjeni për të kuptuar se ia vlen – sa më pak cigare dhe sa më herët ta lini duhanin, aq më të mëdha janë shanset për jetë më të gjatë dhe shëndet më të mirë”, thotë Brborovic.

Ndikimi në cilësinë e jetës, jo vetëm në gjatësi

Duhet mbajtur mend se pirja e duhanit ndikon jo vetëm në gjatësinë e jetës, por edhe në cilësinë e tij. Jo se një duhanpirës do të bëjë një jetë të shëndetshme dhe pastaj do të vdesë disa vite më parë.

Sipas Institutit të Shëndetit Publik të Qarkut të Zagrebit, pirja e duhanit mund të shkaktojë sëmundje dhe probleme të ndryshme që ulin cilësinë e jetës.

Ketu jane disa shembuj :

• Kapaciteti i reduktuar i punës: Pirja e duhanit mund të zvogëlojë kapacitetin e punës dhe produktivitetin.

• Rritja e kostove të kujdesit shëndetësor: Duhanpirësit kanë kosto më të larta të kujdesit shëndetësor, duke përfshirë trajtimin dhe rehabilitimin.

• Sëmundjet: Pirja e duhanit mund të shkaktojë sëmundje të ndryshme që ulin cilësinë e jetës, si bronkiti kronik, emfizema, sëmundjet e zemrës, goditjet në tru dhe kanceri i mushkërive.

• Së fundi, vdekjet nga duhani fillojnë rreth moshës 35 vjeçare, jo domosdoshmërisht në pleqëri.

Sëmundjet që lidhen me pirjen e duhanit

Pirja e duhanit shkakton një sërë sëmundjesh të ndryshme, si të sistemit të qarkullimit të gjakut ashtu edhe të kancerit.

Rreth 90% e rasteve të kancerit të mushkërive mund t’i atribuohen pirjes së duhanit. Shkalla e mbijetesës është e ulët – vetëm 26.6% e pacientëve mbijetojnë pesë vjet pas diagnozës.

Midis 85% dhe 90% e rasteve të COPD janë rezultat i pirjes së duhanit. COPD çon në paaftësi, gulçim dhe vdekje të hershme.

Pirja e duhanit dëmton arteriet dhe bën që ato të ngushtohen dhe bllokohen.

Pirja e duhanit ndikon në arteriet dhe shkakton goditje, e cila nga ana tjetër shkakton paralizë, ndryshim në funksionin e trurit dhe vdekje.

Pirja e duhanit gjithashtu ndikon negativisht në astmën, shtatzëninë dhe zhvillimin e fetusit.

Si e shkakton kancerin pirja e duhanit?

Sipas interpretimit të zakonshëm, të thjeshtuar, pirja e duhanit shkakton kancer, sepse kancerogjenët në tym shkaktojnë mutacione dhe dëmtime të ADN-së në qeliza, dhe kështu kancer. Megjithatë, hulumtimet e fundit tregojnë se historia është pak më e ndërlikuar.

Gjegjësisht, është përcaktuar se pirja e duhanit ndikon në rregullimin global epigjenetik të transkriptimit të ADN-së përmes llojeve të ndryshme të indeve. Studimet kanë treguar se ka dallime në shënuesit epigjenetikë si metilimi i ADN-së, modifikimi i histonit dhe shprehja e miRNA midis duhanpirësve dhe jo-duhanpirësve.

Dallime të ngjashme ekzistojnë midis fëmijëve, nënat e të cilëve pinin duhan gjatë shtatzënisë. Këto efekte epigjenetike mendohet se lidhen me shumë nga efektet negative shëndetësore të pirjes së duhanit.

Metilimi i ADN-së

Një nga mekanizmat kryesorë të veprimit të tymit të duhanit është ndikimi i metilimit të ADN-së. Metilimi i ADN-së është një proces biologjik në të cilin grupet metil i shtohen një molekule të ADN-së, e cila mund të ndryshojë aktivitetin e një segmenti specifik të ADN-së (gjenit, grupit të gjeneve dhe pjesëve të tjera të ADN-së) pa ndryshuar domosdoshmërisht sekuencën e ADN-së. Si rregull, metilimi funksionon duke bllokuar aktivitetin e gjeneve.

Meta-analizat e studimeve të metilimit të ADN-së kanë gjetur lidhje midis pirjes së duhanit dhe ndryshimeve në metilimin e ADN-së në vende specifike që lidhen me funksionin e mushkërive, kancerin, sëmundjet inflamatore dhe sëmundjet e zemrës. Një pjesë e konsiderueshme e sëmundjeve që lidhen me duhanin bazohen në këtë proces biokimik.

Proceset inflamatore

Ekspozimi kronik ndaj tymit të cigares gjithashtu shkakton procese inflamatore. Ndryshimet epigjenetike kontribuojnë në specifikën dhe kohëzgjatjen e transkriptimit të gjeneve gjatë përgjigjeve inflamatore ndaj këtyre proceseve inflamatore. Ndryshimet në shenjat epigjenetike të shkaktuara nga pirja e duhanit mund të ndikojnë në shprehjen e gjeneve inflamatore.

Si përmbledhje, ndryshimet epigjenetike të shkaktuara nga duhani mund të çojnë në inflamacion jonormal dhe të kontribuojnë në zhvillimin e sëmundjeve të lidhura me pirjen e duhanit, përfshirë kancerin. Kuptimi i këtyre mekanizmave molekularë mund të hapë rrugën për terapi të reja epigjenetike në të ardhmen