Qiproja ka gaz për Evropën. Një konflikt me dekada po e mban të paprekur atë

Në kërkimin e furishëm të Evropës për t’i dhënë fund varësisë së saj nga energjia ruse, ekziston një burim i pashfrytëzuar: ujërat përreth Qipros.

Megjithatë, një konflikt dhjetëvjeçar midis Turqisë, Qipros dhe Greqisë – i rrënjosur në pushtimin e Qipros nga Turqia në vitin 1974 – po pengon përpjekjet për të eksploruar dhe nxjerrë çdo gaz natyror që ndodhet nën Detin Mesdhe.

Turqia dëshiron të thotë se si fitohen nga pasuritë e ishullit, duke siguruar që përfitimet të rrjedhin për komunitetin turk qipriot. Ankaraja gjithashtu dëshiron që çdo gaz në rajon të kalojë nëpër territorin e saj gjatë rrugës për në Evropë. Athina, ndërkohë, mbështet planet për të lëvizur gazin nëpërmjet Qipros dhe Greqisë.

Hidhni në fakt se dërgimi i rezervave të gazit nga Izraeli, Egjipti dhe Libani janë gjithashtu të përfshirë në këto negociata dhe rezultati është bllokim.

Fillimisht, kishte shpresë se uniteti mbi luftën në Ukrainë do t’i bindte vendet të linin mënjanë çdo ankesë në favor të ndihmës së BE-së për t’i dhënë fund pagesave të energjisë që mbushnin gjoksin e luftës së presidentit rus Vladimir Putin. Në mars, kryeministri grek Kyriakos Mitsotakis dhe presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan madje u takuan, duke nxitur pritjen se mund të jetë në horizont një relaksim.

Jo ashtu.

Vetëm dy muaj më vonë, Erdogan ka ndërprerë lidhjet me Mitsotakis dhe autoritetet greke kanë vendosur forcat e tyre në gatishmëri të lartë, duke përmendur kërcënimet turke. Çdo shpresë për afrim duket të shuhet.

Rezultati është se 15 vjet pasi Qipro shpalli raundin e parë të licencimit dhe 11 vjet pas zbulimit të fushës së parë të madhe të gazit jashtë ishullit, Qiproja është kthyer në shesh. Asnjë gaz nuk po nxirret jashtë dhe nuk është marrë asnjë vendim se si mund të kombinohet me rezerva të tjera në rajon dhe të dërgohet në pjesën tjetër të Evropës.

Në Qipro, ka pak habi që planet optimiste kanë dështuar.

“Duke pasur parasysh të kaluarën e afërt dhe përgjithësisht përvojën tonë me Turqinë, ne nuk ishim aq naivë sa të besonim se Turqia ndryshoi qëndrimin e saj ndaj Greqisë ose Qipros brenda natës,” tha Kornelios Korneliou, një zyrtar i lartë në Ministrinë e Punëve të Jashtme qipriote.

Qipriotët tani shqetësohen se tensionet në rritje do të dekurajojnë kompanitë e energjisë nga investimet dhe kërkimet e vazhdueshme, duke penguar një zgjerim të të ardhurave nga karburantet fosile që shihen si vendimtare për një vend që tashmë lëkundet për humbjen e biznesit të konsiderueshëm që rusët sollën dikur në Qipro.

“Energjia mund të jetë një platformë e mirë për pajtim në rajone të ngarkuara politikisht, si Qipro dhe më gjerë, por për fat të keq, ajo është bërë një kapitull tjetër në librin e konfliktit,” tha Harry Tzimitras, drejtor i Institutit të Kërkimit të Paqes në Qendrën Qipro në Oslo.

Konfliktet e vjetra lindin luftime moderne
Pushtimi i Qipros nga Turqia e ndau ishullin në një veri qipriot turk – një shtet që vetëm Turqia e njeh – dhe një jug grek qipriot, një vend i BE-së i njohur gjerësisht ndërkombëtarisht si Republika e Qipros.

Që atëherë, konflikti i ngrirë ka luajtur në një seri luftimesh të përafërta mbi kufijtë detarë dhe burimet natyrore përreth.

Këto grindje u bënë më të ashpra në dekadat e fundit kur Qipro filloi të lejonte kompanitë të kërkonin fusha të gazit natyror në zonën e saj ekskluzive ekonomike; në vitin 2011 u zbulua fusha e Afërditës. Turqia thotë se Qipro duhet të përmbahet nga çdo veprim në këto ujëra dhe ka nisur anijet e veta eksploruese të rrethuara nga anije luftarake. Në vitin 2019, BE goditi Turqinë me sanksione për shpime të paautorizuara në brigjet e Qipros.

Pra, vite më vonë, burimi i gazit nuk ka mbërritur kurrë, pavarësisht nga një mori kompanish të mëdha energjetike që synojnë të përfitojnë nga rajoni.

Ekziston një përpjekje e përbashkët midis ExxonMobil dhe Qatar Energy për të nxjerrë gaz nga zona. Dhe një tjetër midis Eni dhe Total do të fillojë në javët e ardhshme, sipas Natasa Pilides, ministre qipriote e energjisë, tregtisë dhe industrisë.

Qipro gjithashtu pret që një konsorcium i udhëhequr nga Chevron të dalë me sugjerime për depozitën e Afërditës.

“Ekziston nevoja për të përshpejtuar programet në lidhje me zhvillimin e hidrokarbureve në rajonin e Mesdheut Lindor dhe përdorimin e gazit natyror si lëndë djegëse kalimtare në periudhën deri në vitin 2050,” tha Pilides për POLITICO.

Operacionet e shpimit do të japin një pamje më të mirë të depozitave nënujore dhe do të hapin rrugën për diskutime se si të dërgohet çdo gaz – thelbësor për t’i bërë projektet ekonomikisht të qëndrueshme.

Një zgjidhje e mundshme mund të jetë lidhja e fushës së Afërditës me një terminal egjiptian. Një kompani greke sapo u paraqiti zyrtarëve qipriotë një propozim që do të lidhë fushat izraelite të gazit me Qipron nëpërmjet një tubacioni të vogël, ndërsa një impiant lundrues gazi natyror i lëngshëm i ndërtuar pranë ishullit do të shërbente si një pikë shpërndarjeje për pjesën tjetër të Evropës.

Pastaj ka një propozim për një tubacion më të lirë, alternativ që do të kalonte përmes Turqisë. Ideja u ringjall pasi marrëdhëniet kohët e fundit u ngrohën midis Turqisë dhe Izraelit.

“Pse duhet një krizë si lufta në Ukrainë apo një tërmet për të kujtuar se duhet të zgjidhim problemet tona?” tha Burak Özügergin, ambasadori i Turqisë në Athinë.

“Sa i përket energjisë në rajonin e Mesdheut Lindor, ka një dimension gjeopolitik si dhe një dimension ekonomik, të cilat së bashku ndikojnë në fizibilitetin e një projekti energjetik,” shtoi Özügergin. Ai argumentoi se Turqia duhet të përfshihet, duke thënë: “Ne nuk jemi vetëm një qendër e zënë, por edhe një treg i madh.”

Ministri i Jashtëm turk Mevlüt Çavuşoğlu e dyfishoi këtë qëndrim javët e fundit, duke thënë se Turqia do të ishte e vetmja dalje për gazin izraelit nëse vendos të eksportojë në Evropë.

Pilides, ministri qipriot i energjisë, u ankua se ngërçi i vazhdueshëm dëmtoi jo vetëm Qipron, por komunitetin ndërkombëtar.

“Do të ishte shumë pozitive të përfshihet një zgjidhje e mundshme për problemin e Qipros në të gjithë këtë diskutim, në mënyrë që të ketë një zgjidhje që përfiton nga të gjitha mundësitë që ekzistojnë në rajon dhe të përfshijë të gjithë”, tha ajo.

Dhe Pilides shtoi: “Të njëjtat çështje që po ngrihen për EastMed do të lindin gjithashtu në lidhje me një tubacion nga Izraeli në Turqi, çështje gjeopolitike ose çështje teknike ekonomike”.

Politika në lojë