Si evoluan peshqit për të ecur dhe më vonë, u shndërruan në njerëz

Kur mendoni për evolucionin njerëzor, ka një shans të mirë që po imagjinoni shimpanzetë duke eksploruar pyjet e lashta ose njerëzit e hershëm duke pikturuar mamuthët e leshtë në muret e shpellave. Por ne njerëzit, së bashku me arinjtë, hardhucat, kolibrat dhe Tyrannosaurus rex, jemi në të vërtetë peshq.

Mund të tingëllojë e çuditshme, por provat janë në gjenet, anatominë dhe fosilet tona. Ne i përkasim një grupi kafshësh të quajtura sarkopterigë që banojnë në tokë, por sasi të mëdha ndryshimesh evolucionare kanë errësuar pamjen tonë.

Ne mendojmë për peshqit si notarë ekspertë, por në fakt ata kanë evoluar aftësinë për të “ecur” të paktën pesë herë. Disa lloje tërhiqen përpara duke përdorur pendët e përparme të zhvilluara mirë, ndërsa të tjera “ecin” përgjatë dyshemesë së oqeanit.

Paraardhësi ynë sarkopterigjik evoloi mushkëritë dhe mekanizmat e tjerë të frymëmarrjes së ajrit, gjymtyrët kockore dhe një shtyllë kurrizore më të fortë përpara se të shkonte në tokë. Këto përshtatje ishin të dobishme jo vetëm në mjediset ujore, por i lejuan paraardhësit tanë të eksploronin tokën – ato ishin “përshtatje paraprake” për jetën në tokë.

Ecja në mënyrë të pavarur evoluoi disa herë te peshqit, duke e bërë atë një shembull të konvergjencës evolucionare (tipare të ngjashme që evoluojnë në mënyrë të pavarur, si krahët te lakuriqët e natës dhe zogjtë). Megjithatë, evolucioni i ecjes në peshq është i rrallë. Ka më shumë se 30,000 lloje peshqish siç i njohim ne sot (jo në kuptimin evolucionar), prej të cilëve vetëm një pjesë e vogël mund të “ecin”.

Sarkopterigjitët ndryshojnë nga llojet e tjera të peshqve në disa mënyra të rëndësishme. Për shembull, pendët tona (gjymtyrët) kanë mbështetëse kockore dhe lobe muskulore që na lejojnë të lëvizim në tokë.

Kjo përshtatje mendohet të ketë qenë vendimtare për evolucionin e tetrapodëve (amfibët, gjitarët, zvarranikët dhe zogjtë) gjatë tranzicionit tonë nga uji në tokë në periudhën e Devonit të Vonë, rreth 375 milionë vjet më parë. Shumë nga gjenet e përfshira në formimin e gjymtyrëve dhe shifrave në tetrapodë gjenden gjithashtu në sarkopterigët e lidhur me ujë si peshku i mushkërive, gjë që tregon se këto tipare evoluan në paraardhësin tonë të lashtë të përbashkët.

Deri në fund të periudhës Triasik afërsisht 201 milion vjet më parë, si dinosaurët ashtu edhe gjitarët kishin evoluar aftësi të shkëlqyera vrapimi. Njerëzit i rafinuan këto fuqi lëvizëse, duke evoluar përshtatje të shumta që na bëjnë një nga speciet më efikase dhe më të aftë të vrapimit në planet.

Paraardhësit tanë e përdornin vrapimin për gjueti, për t’u shpëtuar grabitqarëve dhe për të gjetur ushqim. Ajo ka formësuar anatominë, fiziologjinë dhe kulturën tonë. Dhe shumë studime tregojnë se ecja dhe vrapimi janë vendimtare për mirëqenien dhe shëndetin tonë fizik./theconversation