37 vjet pas aksidentit: Sa të vërteta ka në mitet për Çernobilin?

Më 26 prill 1986, në orën 1:23 të mëngjesit, reaktori bërthamor Nr. 4 në termocentralin e Çernobilit, qindra kilometra në veri të Kievit, shpërtheu gjatë një testi sigurie. Karburanti bërthamor u dogj për dhjetë ditë, duke lëshuar grimca radioaktive në atmosferë që, sipas disa vlerësimeve, u përhapën në tre të katërtat e sipërfaqes së Evropës.

Moska fillimisht donte të fshihte aksidentin. Megjithëse Suedia lëshoi ​​një paralajmërim më 28 prill duke vënë në dukje një rritje të radioaktivitetit, presidenti sovjetik Mikhail Gorbachev vendosi të mos shfaqej publikisht deri më 14 maj. Pothuajse 350,000 njerëz u evakuuan brenda një rrezeje 30 km nga centrali gjatë disa viteve.

Në katër vitet pas aksidentit, rreth 600,000 ekspertë sovjetikë u dërguan me pak ose aspak mbrojtje në vendin e aksidentit për të shuar zjarrin, për të ndërtuar një sarkofag betoni rreth reaktorit dhe për të pastruar zonën.

Numri i njerëzve pas rrëzimit është ende i debatuar, me vlerësime që variojnë nga 30,000 deri në 100,000 të vdekur. Pas disa vitesh vonesa, në fund të vitit 2016, mbi reaktor u ndërtua një hark i madh prej çeliku i papërshkueshëm nga rrjedhjet. Harku, i financuar nga komuniteti ndërkombëtar me 2.1 miliardë euro, mbyll “sarkofagun” e vjetër dhe të plasaritur të betonit dhe lejon izolimin më të mirë të magmës radioaktive të mbetur në reaktor. Falë harkut mbrojtës, shkalla e radioaktivitetit pranë uzinës ka rënë dhjetëfish, një vit pasi u instalua, tregojnë të dhënat zyrtare.

Ka ende shumë mite për fatkeqësinë e Çernobilit. Sa të vërteta ka në to?

Shkalla ndërkombëtare për aksidentet dhe prishjet në centralet bërthamore ka shtatë gradë. Në kategorinë e shtatë janë “aksidentet e mëdha”, që nënkuptojnë çlirimin e rrezatimit me pasoja të rënda për njerëzit dhe natyrën. Deri më tani janë përfshirë incidentet në Çernobil (1986) dhe Fukushima (2011). Brenda asaj shkalle të shtatë, sistematizimi ndërkombëtar nuk parashikon krahasime.

Nëse me “katastrofë atomike” nënkuptojmë jo vetëm aksidentet në centralet bërthamore, por të gjitha emetimet radioaktive të shkaktuara nga njeriu, atëherë në histori ka pasur ngjarje shumë më të këqija, thotë profesoresha Kate Brown nga Instituti prestigjioz i Teknologjisë në Masaçusets (MIT).

“Fabrikat amerikane dhe sovjetike që prodhonin plutonium për bombën atomike lëshonin 350 milionë metra kub në mjedis çdo ditë pune. Dhe nuk ishte një gabim, “tha Brown.

Nëse shikoni jodin radioaktiv, një nga izotopët që lëshohet dhe shkakton kancer të tiroides tek njerëzit, fatkeqësia e Çernobilit lëshoi ​​rreth 45 milionë Ci nga ai jod. Profesor Brown e krahason këtë me një test të lartë të armëve bërthamore.

“Sovjetikët dhe amerikanët në vetëm dy vjet testime, 1961 dhe 1962, lëshuan jo 45 milionë Ci, por 20 miliardë Ci jod radioaktiv”.

Guida turistike nga vendi i ngjarjes thonë se vizitorët shpesh i pyesin nëse ka mutacione të qenieve të gjalla në Çernobil sot. Ujq me dy koka apo minjtë me pesë këmbë? Denis Wisniewski nuk e ka parë kurrë, megjithëse ky shkencëtar ka vëzhguar zhvillimin e biosferës në zonën e ndaluar për njerëzit për njëzet vjet.

Ndikimi i rrezatimit jonizues me një probabilitet të caktuar mund të shkaktojë ndryshime në strukturën e organizmit, por kryesisht duke kufizuar thjesht aftësinë e organizmit për të (mbijetuar). Wisniewski thekson se gjithsesi kafshët e lindura me aftësi të kufizuara nuk mund të mbijetojnë në natyrë për një kohë të gjatë.

Fotot dhe raportet, së bashku me narrativën se “jeta po lulëzon përsëri në zonën e kontrollit të Çernobilit”, japin përshtypjen se natyra përreth reaktorit është rikuperuar. “Kjo nuk është e vërtetë,” thotë Kate Brown, e cila ka hulumtuar fatkeqësinë e Çernobilit për një çerek shekulli.

Në zonën e kuqe rreth ish-centralit bërthamor ka më pak lloje insektesh, shpendësh dhe gjitarësh. Raportimet e herëpashershme të specieve të rrezikuara në zonë nuk janë dëshmi e një mjedisi “të shëndetshëm”.

Përkundrazi – studimet afatgjata që shikojnë kafshët në zona shumë të kontaminuara tregojnë një rritje të konsiderueshme të vdekshmërisë, shkallës së tumorit, jetëgjatësisë më të shkurtër, plakjes më të shpejtë, ndryshimeve të gjakut, rritjeve dhe faktorëve të tjerë që kërcënojnë shëndetin e kafshëve.

Shkencëtarët shpjegojnë diversitetin e jetës përreth Çernobilit me migrimin e specieve.

“Zona e ndaluar në Çernobil është 2600 kilometra katrorë. Në veri janë edhe 2000 kilometra katrorë të zonës së kufizuar të Bjellorusisë. Në lindje dhe në perëndim, zonat janë gjithashtu pak të populluara. Prandaj në Evropën Lindore kemi një hapësirë ​​të madhe për mirëmbajtjen e faunës pyjore”, thotë Wisniewski.

Pa frikë nga njeriu, këtu lëvizin arinjtë, ujqërit, rrëqebujt dhe grabitqarët e tjerë, të cilët kanë nevojë për zona të mëdha në kërkim të ushqimit.

Zona e ndaluar ishte e ndotur me rrezatim për 35 vjet pas aksidentit bërthamor. Një e treta e kësaj zone është e ndotur me elementë transuranikë, të cilët kanë një gjysmë jetëgjatësi prej 24,000 vjetësh.

Qyteti i Pripyat, i cili dikur ishte ndërtuar për punëtorët e termocentralit bërthamor, është gjithashtu zyrtarisht i pabanuar, siç është edhe qyteti fqinj i Çernobilit.

Pa dyshim, ato vende nuk ishin kurrë plotësisht pa njerëz. Që nga viti 1986, mijëra punëtorë kanë shkuar atje për t’u kujdesur për infrastrukturën kritike në ndërrime dy-javore. Gjegjësisht, pas aksidentit në njësinë 4, reaktorët në njësitë 1, 2 dhe 3 vazhduan të funksionojnë deri në vitin 1991, 1996 dhe 2000. Gjithashtu, patrullat speciale të Ministrisë së Brendshme kontrollojnë hyrjen në zonën e kufizuar. Në qytetin e Çernobilit ka edhe dyqane të vogla me nevoja elementare dhe dy hotele për njerëzit që duhet të vijnë për punë.

Por ka edhe një popullsi të përhershme që nuk është regjistruar në statistikat zyrtare. Po flasim për të kthyerit vullnetarë. Në vitet menjëherë pas katastrofës, ata u kthyen të vetëm në fshatrat e liruara nga evakuimi i gjithsej 115,000 njerëzve. Numri i saktë i këtyre të kthyerve nuk dihet.

Sipas vlerësimeve të vitit 2016, aty ishin rreth 180 të kthyer. Këta janë kryesisht të moshuar dhe sigurisht që tani janë më pak. Autoritetet i tolerojnë, madje marrin mbështetje të heshtur. Për shembull, postierët u sjellin një pension një herë në muaj dhe një dyqan celular u sjell ushqime çdo dy deri në tre muaj.