Fëmija hiperaktiv: Shkaku, simptomat dhe çfarë mund të bëjnë prindërit?

Një term më i njohur është ndoshta ADHD ose Çrregullimi i Deficitit të Vëmendjes/Hiperaktivitetit. Çrregullimi i hiperaktivitetit ose ADHD është një sindromë e mosvëmendjes, hiperaktivitetit dhe impulsivitetit. Ekzistojnë tre forma për të cilat bëhet një diagnozë.

Hiperaktiviteti është një problem më i zakonshëm tek djemtë sesa tek vajzat dhe të dhënat e fundit tregojnë se numri i fëmijëve që vuajnë nga hiperaktiviteti është në rritje. Trajtimi kryhet në mënyrë të sjelljes dhe me barna me efekt stimulues.

Hiperaktiviteti tek fëmijët zakonisht njihet lehtë, por disa simptoma të hiperaktivitetit mund t’i atribuohen fëmijëve që nuk kanë sindromën e specifikuar. Një fëmijë që është shumë aktiv, i pëlqen të flasë shumë ose është mendjemprehtë, nuk do të thotë domosdoshmërisht se është edhe hiperaktiv.

Çrregullimi i hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes ose ADHD është një nga çrregullimet e zhvillimit. Ai i referohet një sërë sjelljesh që tregojnë çrregullimin e hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes dhe përfshin një sërë simptomash. Hiperaktiviteti nuk është diçka që një fëmijë mund ta kapërcejë vetë, as nuk është një shenjë apo shenjë e prindërimit, megjithëse mund të ndodhë në familje. Një fëmijë hiperaktiv nuk është i sjellshëm, më pak inteligjent ose thjesht i pabindur. Është një shqetësim serioz dhe real që duhet adresuar.

Ekzistojnë tre forma të hiperaktivitetit:

• kryesisht pa kujdes
• Forma kryesisht hiperaktive-impulsive (shfaqet më shpesh tek djemtë)
• formë e kombinuar

Ndërsa forma mbizotëruese hiperaktive-impulsive është më e zakonshme tek djemtë, dy nëntipet e tjera ndodhin pothuajse në përmasa të barabarta në të dy gjinitë. Një nga arsyet pse është kështu mund të jetë fakti se ka një mundësi më të madhe për të identifikuar simptomat e hiperaktivitetit tek djemtë, sepse ata janë më shpesh impulsivë dhe të dhunshëm. Me fjalë të tjera, vështirësitë vërehen më lehtë tek djemtë, siç është rasti me sindromat e tjera të ndryshme dhe vështirësitë në zhvillim tek fëmijët.

Vështirësitë në një fëmijë hiperaktiv mund të shfaqen në fushat e vëmendjes ose mungesës së vëmendjes, kontrollit të impulsit dhe sjelljes dhe hiperaktivitetit. Një nga simptomat themelore është shqetësimi motorik, pra pamundësia e fëmijës për të qenë i qetë. Simptomat e hiperaktivitetit do të varen nga nëntipi që ka fëmija. Kur përpiqeni të njihni simptomat e hiperaktivitetit, ato duhet të jenë më të theksuara sesa ato që zakonisht konsiderohen normale për moshën dhe nivelin e zhvillimit të fëmijës. Karakteristikat kryesore janë pavëmendja, impulsiviteti dhe hiperaktiviteti. Tek fëmijët hiperaktivë, funksionimi edukativ dhe social shpesh është i dëmtuar.

Prandaj, është e rëndësishme të njihen simptomat që prishin funksionimin e përditshëm të fëmijës. Një fëmijë hiperaktiv ka sjellje karakteristike si:

• shpejtësia dhe dëshira për të filluar gjërat përpara se të shpjegoni detyrën
• shpesh tund krahët ose këmbët
• fëmija mërzitet kur duhet të ulet i qetë, mbështetet dhe është i shqetësuar
• flet shumë dhe shpesh e ndërpret
• shqetëson nxënësit e tjerë sepse është i shqetësuar dhe nuk mund të ulet i qetë
• nuk mund të presë në radhë me qetësi ose të marrë një kthesë
• jep përgjigje para se të përfundojë pyetja
• i humb gjërat, është i ngathët dhe gjërat i bien nga dora
• vështirë se mund të tolerojë sjelljen e qetë dhe të qetë ose lojën e qetë
• ai thjesht dëshiron të zgjidhë gjithçka së pari
• është vazhdimisht në lëvizje, nuk mund të qëndrojë gjatë
• shpesh i duhet të ketë disa objekte në duar ose të luajë
• i palodhur dhe duket se ka gjithmonë energji për të larë rrobat
• ai e ka të vështirë të kujtojë udhëzimet dhe nuk është më i miri në punën ekipore
• kalon shpejt nga një aktivitet në tjetrin edhe pse mund të mos e ketë përfunduar të parën
• gabimisht supozon atë që thuhet
• ai flet vetëm me vete, gumëzhin, pëshpërit me zë të lartë
• lehtë heq dorë nga detyrat përpara se t’i provojë ato
• nuk mund të shprehet në mënyrë logjike dhe të kuptueshme

Simptomat e sipërpërmendura shpesh dalin në pah në shkollë, sepse atëherë pritet që fëmijët të kenë vëmendje, të reagojnë shpejt dhe të dëgjojnë për një kohë të gjatë. Fëmijët me çrregullim të deficitit të vëmendjes do të kenë vështirësi në përballimin e këtyre detyrave dhe funksionimit. Megjithatë, një fëmijë hiperaktiv nuk ka domosdoshmërisht probleme të të mësuarit. Fëmijët me një formë hiperaktiviteti të karakterizuar kryesisht nga pavëmendja janë më shpesh praktikues që kanë vështirësi në marrjen pasive të njohurive ose të mësuarit nga një libër. Problemet lindin edhe kur fëmijës i duhet një kohë më e gjatë për të studiuar dhe kryer detyrat. Rreth 30 për qind e fëmijëve hiperaktivë mendohet se kanë aftësi të kufizuara në të mësuar.

Duke qenë se hiperaktiviteti mund të shfaqet edhe në fëmijëri, këto janë simptomat që janë karakteristike për foshnjat hiperaktive:

• është më aktiv se foshnjat e tjera
• është shumë nervoz dhe shpesh qan
• kërkon ushqim në mbrëmje vonë
• është e vështirë ta zërë gjumi, fle keq, nuk ngushëllohet
• vështirë për t’u ushqyer, refuzon disa ushqime
• mund të ketë dhimbje barku
• mund të ketë forcuar muskujt
• është më i ngathët se foshnjat e tjera

Nëse dalloni disa nga simptomat karakteristike të hiperaktivitetit tek fëmija juaj kur fëmija nuk është nën stres ose kur nuk mund të gjeni arsyen e sjelljes së tij, kontaktoni një specialist. Një psikolog, mësues i edukimit special dhe specialistë të tjerë do të ndihmojnë në përcaktimin nëse bëhet fjalë për çrregullim hiperaktiv apo një vështirësi tjetër.

Hiperaktiviteti tek fëmijët zakonisht fillon të shfaqet para vitit të katërt të jetës, dhe pa përjashtim para vitit të shtatë. Diagnoza zakonisht vendoset rreth vitit të tetë deri në të dhjetën e jetës së fëmijës. Megjithatë, në disa fëmijë, simptomat nuk zbulohen ose diagnostikohen si hiperaktivitet deri pas adoleshencës. Në shumë fëmijë, simptomat zvogëlohen ose zhduken ndërsa rriten.

Për t’u diagnostikuar me hiperaktivitet, simptomat duhet të shfaqen në të paktën dy situata nëse fëmija është nën moshën shtatë vjeç. Për të tre format e hiperaktivitetit, të paktën gjashtë simptoma të mungesës së vëmendjes duhet të jenë të pranishme për të vendosur një diagnozë. Diagnoza e saktë është e nevojshme sepse hiperaktiviteti mund të ngatërrohet me çrregullime të tjera si prapambetje mendore, çrregullime të të mësuarit, çrregullime të dëgjimit ose shikimit, çrregullime të sjelljes ose trauma në kokë.

Simptoma shtesë që mund të shfaqen dhe të cilave duhet kushtuar vëmendje mund të jenë ato që pengojnë funksionimin e përditshëm të fëmijës. Shpesh ka shqetësime të gjumit, zhgënjime, tolerancë të ulët, shpërthime zemërimi, dhunë, komunikim të dobët me bashkëmoshatarët, ankth, depresion dhe luhatje të papritura dhe të shpejta të humorit.

Hiperaktiviteti rrallë mund të diagnostikohet bazuar në ekzaminimet fizike ose gjetjet laboratorike. Disa simptoma dhe shenja mund të përfshijnë moskoordinim motorik ose ngathtësi, gjetje neurologjike “të buta” jo të lokalizuara dhe shqetësime motorike.

Trajtimi i hiperaktivitetit përfshin terapi të sjelljes dhe këshillim të kombinuar me ilaçe stimuluese.

Sjellja e një fëmije nuk do të ndryshojë brenda natës, por prindërit mund të ndihmojnë duke vepruar vazhdimisht dhe me këmbëngulje për të reduktuar simptomat. Nuk është e pazakontë që hiperaktiviteti te fëmijët të ndikojë në marrëdhëniet me familjen dhe miqtë. Prindërit e fëmijëve hiperaktivë kanë problemet më të rënda me mosbindjen dhe sjelljen “e keqe” që shpesh shkakton debate, ngritjen e zërit etj.

Disa këshilla për prindërit e një fëmije hiperaktiv është të gjejnë një gjuhë të përbashkët, një mënyrë që fëmija t’ju dëgjojë pa e ngritur zërin ose duke përdorur fjalë fyese.

Prindi duhet të kuptojë se cili është ndëshkimi i duhur për sjelljen e keqe për fëmijën dhe çfarë do të harrojë fëmija shpejt. Gjithçka duhet nisur nga sjellja e prindërve, të cilët me shembullin e tyre duhet t’i mësojnë fëmijës sjellje të denjë dhe jo të dhunshme.

Sjellja hiperaktive ndonjëherë duhet të injorohet edhe pse mund t’ju shqetësojë personalisht. Fëmija ka mënyrat e tij dhe mund t’ju duhet të mbyllni sytë para disa gjërave që nuk e dëmtojnë atë.

Për shembull, nëse fëmija hidhet në shtrat dhe kërcen, luan me zë të lartë ose të ngjashme – këto janë të gjitha sjellje ndaj të cilave duhet të reagohet ashpër. Me një ndalim të rreptë mund të arrini efektin e kundërt, sepse fëmijët do ta shohin këtë si një sfidë dhe do t’i sfidojnë edhe më shumë sepse do të përjetojnë padrejtësi. Gjithashtu nuk është mirë t’i jepet ryshfet fëmijës, pra t’i lejosh të gjitha sjelljet.

Njihni kufijtë tuaj dhe tregojuni atyre me shembullin tuaj se çfarë është e pranueshme dhe çfarë jo.

Këtu janë disa këshilla:

• komunikoni qartë dhe sinqerisht me fëmijën
• lëreni fëmijën të punojë me ju, jepini detyra
• jepni strukturë dhe rutinë fëmijës
• të zhvillojë vetëbesimin tek fëmija
• zhvillojnë solidaritetin dhe tolerancën tek fëmija
• jini realistë në përpjekjet tuaja

Nuk është e pazakontë që prindërit të kenë vështirësi me sjelljen hiperaktive të fëmijëve të tyre dhe që ata të përjashtohen nga shoqëria për shkak të sjelljes së tij.

Prindërit e një fëmije hiperaktiv nuk janë të paaftë, nuk janë edukatorë të këqij dhe nuk kanë asnjë faj për çrregullimin e fëmijës së tyre. Nëse ju si prind e keni të vështirë të përballeni me një fëmijë hiperaktiv, përpiquni të gjeni ndihmë profesionale. Terapia mund t’ju ndihmojë ju, fëmijën tuaj dhe të gjithë familjen.