Shkencëtarët kanë bërë zbulime të reja rreth fenomenit déjà vu

Në fund të shekullit të 19-të, teori të shumta mund të gjenden në shumë revista psikologjike rreth asaj që shkakton ndjenjën e njohur si déjà vu. Shumë ekspertë supozuan në atë kohë se ndjenja e diçkaje “të parë”, që është ajo që do të thotë déjà vu në frëngjisht, ishte shkaktuar nga mosfunksionimi mendor ose një lloj problemi i trurit. Sipas mendimit të individëve, ishte një “rrëshqitje” e përkohshme në funksionin përndryshe normal të kujtesës njerëzore.

“Megjithëse ky fenomen ka ekzistuar për një kohë të gjatë, kërkimet serioze shkencore mbi déjà vu-në kanë filluar të bëhen vetëm kohët e fundit”, thotë Dr. Ann Cleary, profesoreshë e psikologjisë njohëse në Universitetin e Kolorados.

Në fillim të këtij mijëvjeçari, shkencëtari Alan Brown vendosi të rishikojë gjithçka që studiuesit kishin shkruar për efektin deja vu. Shumica e teksteve që ai hasi kishin një shënim të paranormales, diçka që kishte të bënte me të mbinatyrshmen – si kujtimet e ngjarjeve të jetës së kaluar ose aftësitë e pashpjegueshme njerëzore. Së bashku me deklaratat e njerëzve mesatarë që folën për përvojat e tyre, Brown ishte në gjendje të nxirrte disa përfundime bazë për këtë fenomen.

Për shembull, Brown zbuloi se afërsisht dy të tretat e njerëzve përjetojnë déjà vu në një moment të jetës së tyre. Ai përcaktoi se shkaktarët më të zakonshëm janë skenat ose vendet, ndërsa biseda ishte në vendin e tretë. Në literaturën mjekësore, megjithatë, ai gjeti gjetje në lidhje me një lidhje të mundshme të efektit déjà vu me disa lloje sulmesh në tru.

Punimi i Alan Brown shërbeu si një shtysë për shkencëtarët për të krijuar eksperimente për të hetuar efektin “tashmë të parë”.

Të nxitur nga puna e Brown, profesoresha Cleary dhe ekipi i saj hulumtues filluan të kryenin eksperimente për të testuar disa hipoteza rreth mekanizmave të mundshëm që shkaktojnë efektin déjà vu. Ata hetuan hipotezën gati shekullore se déjà ndodh kur ka një ngjashmëri hapësinore midis skenës aktuale dhe një skene që tashmë është përjetuar, por e harruar. Psikologët e quajnë këtë hipotezë hipoteza Gestalt e familjaritetit.

Për shembull, imagjinoni të kaloni një njësi të kujdesit intensiv ndërsa vizitoni një mik të sëmurë. Edhe pse nuk keni qenë kurrë më parë në atë spital, jeni të befasuar nga ndjenja që keni. Shkaku themelor i kësaj përvoje të parë tashmë mund të jetë ajo që e bën skenën, duke përfshirë pamjen e mobiljeve dhe objekteve të caktuara brenda asaj hapësire, duke pasur të njëjtin plan urbanistik si një dhomë tjetër ku keni qenë në të kaluarën.

Ndoshta mënyra e vendosjes së dhomës së spitalit – mobiliet, gjërat në banak, mënyra se si hyn në korridor – është e njëjtë me tavolinat dhe orenditë në korridorin e shkollës që keni ndjekur një vit më parë. Sipas hipotezës Gestalt të familjaritetit, nëse ajo situatë e mëparshme me një plan urbanistik të ngjashëm me atë aktuale nuk ju vjen në mendje, ju mund të keni një ndjenjë të fortë ngjashmërie me situatën aktuale.

Për të eksploruar këtë ide në laborator, ekipi i Prof. Cleary përdori realitetin virtual për të vendosur subjektet në një skenë specifike. Kjo i lejoi ata të manipulonin mjedisin në të cilin gjendeshin subjektet – skenat individuale kishin të njëjtin rregullim hapësinor, por situatat ishin krejtësisht të ndryshme.

Siç hipotezuan ata, efekti i parë-para kishte më shumë gjasa të ndodhte kur subjekteve u shfaqeshin skena me të njëjtin rregullim hapësinor të elementeve si në skenat e mëparshme që ata kishin parë, por nuk i mbanin mend.

Ky hulumtim nxjerr në përfundimin se një nga faktorët që kontribuon në efektin deja vu mund të jetë ngjashmëria hapësinore e skenës së re me atë në kujtesë, e cila në atë moment nuk mund të paraqitet me vetëdije.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë se ngjashmëria hapësinore është i vetmi faktor. Ka të ngjarë që shumë faktorë mund të kontribuojnë në atë që e bën të famshme një skenë ose situatë. Hulumtime shtesë janë duke u zhvilluar për të eksploruar faktorë shtesë të mundshëm në lojë në këtë fenomen misterioz.