Shkencëtarët parashikojnë kolapsin e shoqërisë në vitin 2040, parashikimet po bëhen realitet deri tani

NË 1972, shkencëtarët nga Instituti prestigjioz i Teknologjisë në Masaçusets (MIT) publikuan një studim të quajtur Kufijtë e Rritjes. Ishte rezultat i një projekti të porositur nga Klubi i Romës, një organizatë globale që mbledh së bashku shkencëtarë, ekonomistë dhe politikanë të shqetësuar për qëndrueshmërinë e rritjes ekonomike dhe demografike.

Autorët e studimit Donella Meadows, Dennis Meadows, Jørgen Randers dhe William Behrens III. Ata përdorën modelin kompjuterik të atëhershëm revolucionar World3 për të simuluar sesi popullsia, industria, konsumi i burimeve dhe ndotja mund të rriteshin dhe të ndikonin njëri-tjetrin deri në vitin 2100.

Studimi u përkthye në librin The Limits to Growth, i cili është përkthyer në 30 gjuhë dhe është shitur në më shumë se 30 milionë kopje.

Kolapsi në mesin e shekullit të 21-të

Projeksioni paraqiti disa skenarë në varësi të faktit nëse dhe si reagon njerëzimi ndaj kufizimeve të rritjes.

Më i rëndësishmi dhe më famëkeq është skenari në të cilin politikanët dhe bizneset do të vazhdojnë të sillen sikur asgjë nuk po ndodh, i ashtuquajturi “biznes si zakonisht” (BAU), sipas të cilit, nëse rritja eksponenciale e konsumit të burimeve, industrisë dhe popullsisë vazhdon, diku midis viteve 2030 dhe 2050 do të ketë një shembje të papritur.

Cili është modeli World3?

World3, mbi të cilin bazohet studimi, është një model sistemesh dinamike për simulimin kompjuterik të ndërveprimeve të pesë variablave: rritja e popullsisë, industrializimi, ndotja, prodhimi i ushqimit dhe konsumi i burimeve jo të rinovueshme. Duke kombinuar këto të dhëna, shkencëtarët kanë parashikuar se pa ndryshime të rëndësishme në politikat dhe sjelljen globale, qytetërimi njerëzor në mënyrë të pashmangshme po shkon drejt kolapsit.

Modeli më vonë u përmirësua dhe u rafinua në disa raste.

Çfarë parashikoi studimi?

Studimi identifikoi disa faktorë kyç që mund të çojnë në kolaps:

• Shkarkimi i burimeve jo të rinovueshme: Konsumi i paqëndrueshëm i burimeve si lëndët djegëse fosile dhe mineralet mund të çojë në një ulje të prodhimit industrial dhe rritjes ekonomike.
• Ndotja e tepërt: Akumulimi i ndotjes, duke përfshirë emetimet e gazrave serrë, mund të shkaktojë probleme serioze mjedisore, të tilla si ndryshimet klimatike, të cilat ndikojnë negativisht në bujqësi dhe shëndetin e njerëzve.
• Mbipopullimi: Rritja e popullsisë rrit kërkesën për burime dhe shërbime, gjë që vë një tendosje mbi ekosistemet dhe infrastrukturën.
• Rënia e prodhimit bujqësor: Degradimi i tokës, humbja e biodiversitetit dhe ndryshimet klimatike mund të zvogëlojnë aftësinë për të prodhuar ushqim, gjë që mund të çojë në mungesa dhe rritje të çmimeve (grafiku më poshtë).

Kritika dhe tallje

Edhe pse autorët theksuan se parashikimet e tyre nuk janë profeci, por paralajmërime për drejtimet e mundshme në zhvillimin e sistemeve njerëzore, studimi shkaktoi reagime të forta. Ndërsa disa në qarqet shkencore dhe politike i morën shumë seriozisht gjetjet, shumë media, sipërmarrës dhe ekonomistë e përqeshën studimin, veçanërisht në vitet 1970.

Kritikët kanë argumentuar se modelet janë tepër të thjeshtuara, nuk marrin parasysh inovacionin dhe përshtatshmërinë njerëzore dhe bazohen në një qasje “katastrofikuese”.

Një nga kritikët më të zëshëm ishte ekonomisti Julian Simon, i cili argumentoi se konceptet themelore që qëndrojnë në themel të skenarëve të Kufijve të Rritjes ishin të meta, sepse vetë ideja se çfarë përbën një “burim” ndryshon me kalimin e kohës.

Si ilustrim, ai përmendi shembullin e drurit, i cili ishte materiali kryesor për ndërtimin e anijeve deri në vitet 1800, kur ato filluan të ndërtoheshin prej hekuri. Ai vuri në dukje se shqetësimet për mungesat e mundshme të drurit kanë ekzistuar që nga vitet 1500.

Vlerësime pozitive dhe konfirmime studimore

Megjithatë, gjatë viteve dhe dekadave, studimi ka hasur edhe në rivlerësime dhe konfirmime pozitive.

Në vitin 1992, autorët e raportit origjinal publikuan një botim të përditësuar të studimit të quajtur Beyond the Limits, i cili tregoi se shumë nga parashikimet origjinale po realizoheshin.

Në vitin 2004, u publikua një tjetër përditësim i quajtur Limits to Growth: The 30-Year Update , i cili tregoi se të dhënat aktuale ndiqnin skenarin më të keq, BAU. Donella Meadows dhe kolegët e saj theksuan se pa ndryshime të rëndësishme, kolapsi do të ndodhë rreth vitit 2040 dhe se shenjat e tij janë kudo.

“Niveli i detit është rritur me 10-20 cm që nga viti 1900. Shumica e akullnajave jashtë rajoneve polare po tërhiqen dhe sipërfaqja dhe trashësia e akullit të detit Arktik po zvogëlohet gjatë verës.

Në vitin 1998, më shumë se 45% e popullsisë së botës jetonte me të ardhura mesatare prej 2 dollarësh në ditë ose më pak. Në të njëjtën kohë, 20 përqindëshi më i pasur kontrollonte 85% të PBB-së globale. Hendeku midis të pasurve dhe të varfërve vazhdon të zgjerohet.

Në vitin 2002, Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë e OKB-së vlerësoi se 75% e zonave të peshkimit të oqeanit botëror janë shfrytëzuar në ose përtej kufijve të tyre. Vlerësimi i parë global i humbjes së tokës, bazuar në hulumtimet e qindra ekspertëve, zbuloi se 38% – pothuajse 1.4 miliardë hektarë – të tokës bujqësore të përdorur aktualisht është e degraduar.

“Pesëdhjetë e katër vende regjistruan një rënie të PBB-së për frymë gjatë më shumë se një dekade, nga 1990 deri në 2001,” paralajmërojnë autorët në përmbledhjen e raportit.

Në vitin 2014, Klubi i Romës publikoi një raport të udhëhequr nga Ugo Bardi, i cili gjithashtu konfirmoi gjetjet e mëparshme, me theks të veçantë në varfërimin e burimeve dhe nevojën për të ashtuquajturën ekonomi rrethore.

Në vitin 2020, Gaya Herrington, një ekonomiste dhe eksperte e qëndrueshmërisë në firmën globale të konsulencës KPMG në SHBA, kreu një analizë të pavarur të të dhënave reale dhe tregoi se parashikimet nga Kufijtë e Rritjes mbeten jashtëzakonisht të sakta dhe ndjekin skenarin BAU.

2023. Arjuna Nebel, profesore në Universitetin Teknik të Këlnit dhe anëtar i Institutit për Burimet e Energjisë së Rinovueshme (CIRE), dhe bashkëpunëtorët e tij përditësuan parametrat e modelit World3 duke përdorur të dhëna empirike deri në vitin 2022. Rezultatet treguan se simulimet ende tregojnë për një tejkalim dhe shembje të skenarit origjinal B, të ngjashëm me skenarin e ardhshëm.

Më në fund, në vitin 2024, MIT dhe LADbible kryen analiza të pavarura, në të cilat modelet më të fundit kompjuterike konfirmuan se, nëse nuk ndodh një ndryshim i madh, kolapsi do të ndodhë rreth vitit 2040, me pasoja të rënda ekonomike dhe sociale.

Bota3 nuk është një profeci në fund të fundit

Vedrana Pribičević, një pedagoge e lartë në Shkollën e Ekonomisë dhe Menaxhimit të Zagrebit, paralajmëron se modeli është determinist, jo stokastik, që do të thotë se ai nuk merr parasysh pasigurinë, goditjet e papritura ose gamën e rezultateve të mundshme.

“Megjithatë, ai injoron elementët kryesorë të botës reale – përshtatshmërinë, inovacionin dhe mekanizmat e tregut,” thekson Pribičević.

“William Nordhaus, fituesi i çmimit Nobel në ekonomi për punën e tij në integrimin e ndryshimeve klimatike në modelimin makroekonomik, paralajmëroi se World3 mbithjeshton proceset ekonomike, përjashton rolin e çmimeve dhe nënvlerëson progresin teknologjik.

Në të kundërt, modelet stokastike moderne të përdorura si në klimatologji ashtu edhe në ekonomi lejojnë analizën e probabiliteteve të skenarëve të ndryshëm. “World3 është i rëndësishëm si një paralajmërim, por parashikimet e tij nuk duhet të interpretohen si profeci”, thotë ekonomisti ynë.