Si krijon rrezik turbulenca e ajrit në qiell?

Një fluturim i Singapore Airlines në të cilin një pasagjer vdiq për shkak të turbulencave ka ngritur shqetësime se sa të rrezikshëm mund të jenë. Ekspertët argumentojnë se turbulencat në shumicën e fluturimeve nuk ka gjasa të rezultojë në lëndime të pasagjerëve dhe/ose dëmtim të avionit. Por rasti i fundit i Singapore Airlines tregon se lëndimet dhe/ose dëmtimet nuk janë të pamundura.

Kuptimi i shkaqeve të turbulencës mund të ndihmojë ekuipazhin ajror dhe pasagjerët të zbusin efektet e saj.

“Vdekjet për shkak të turbulencave në fluturimet komerciale janë shumë të rralla, por fatkeqësisht ato ndodhin,” tha profesori i Shkencave Atmosferike Paul Williams i Universitetit të Reading në Angli.

Ekzistojnë 4 shkallë bazë të turbulencës – turbulenca e lehtë, e moderuar, e rëndë dhe ekstreme. Për shkak të turbulencës së ulët deri në mesatare, pasagjerët mund të ndiejnë tensionin e rripit të sigurimit ndërsa objektet e palidhura mund të lëvizin. Por në raste të rënda, turbulencat mund të zhvendosin vetë pasagjerët, gjë që mund të rezultojë në lëndime apo edhe vdekje.

“Trubulencat mund të shkaktohen nga stuhitë, malet dhe rrymat e forta të ajrit të quajtura rryma avionësh. Në rastin e Singapore Airlines, ishte turbulenca e pastër ajrore që është e vështirë të shmanget sepse nuk shfaqet në radarin e motit në kabinën e pilotit, “tha Williams.

Sipas Administratës Federale të Aviacionit të Shteteve të Bashkuara (FAA), turbulenca e pastër e ajrit është lëvizja e ajrit të shkaktuar nga presioni atmosferik, rrymat e avionëve, ajri rreth maleve, frontet e motit të ftohtë ose të ngrohtë ose stuhitë. Pilotët ndonjëherë paralajmërohen paraprakisht për turbulencat.

Sipas të dhënave të FAA, nga viti 2009 deri në vitin 2021, 30 pasagjerë dhe 116 anëtarë të ekuipazhit u plagosën rëndë për shkak të turbulencave. Edhe pse këto shifra duken si shumë, është në fakt e qartë se incidentet janë të rralla kur mendon se ka 4 miliardë pasagjerë ajror çdo vit.

FAA ka identifikuar turbulencat si shkakun kryesor të lëndimeve të stjuardesës dhe pasagjerëve në aksidente jo fatale. Për shkak se linjave ajrore nuk u kërkohet të raportojnë lëndime të lehta, numri i përgjithshëm i të plagosurve nuk dihet. Vdekjet janë jashtëzakonisht të rralla.

Mark Prosser, një studiues i meteorologjisë në Universitetin e Reading, kujton se turbulencat i bëjnë fluturimet të pakëndshme dhe ndonjëherë mund të jenë të rrezikshme.

“Linjat ajrore do të duhet të fillojnë të mendojnë se si të menaxhojnë turbulencat sepse kjo i kushton vetëm industrisë ajrore amerikane 150-500 milionë dollarë në vit”. “Çdo minutë shtesë e fluturimit përmes turbulencave rrit konsumimin e avionit, si dhe rrezikun e lëndimit të pasagjerëve dhe stjuardesave,” vuri në dukje Prosser.

Hulumtimet nga Universiteti i Reading kanë treguar se turbulencat e rënda janë rritur me 55% në 40 vitet e fundit për shkak të ndryshimeve klimatike. Një raport nga qershori i kaluar deklaroi se frekuenca e turbulencave të rënda nga viti 1979 deri në vitin 2020 në mes të Atlantikut të Veriut, një nga shtigjet më të ngarkuara të fluturimit në botë, u rrit me 55%.

Williams, i cili ishte bashkëautor i studimit të lartpërmendur, i tha CNN në 2022 se ai besonte se turbulencat e rënda mund të dyfishohen ose trefishohen në dekadat e ardhshme. Ai ia atribuoi këtë turbulencës së pastër të ajrit si një lloj turbulence që shfaqet papritur dhe është shumë e vështirë për t’u shmangur.

Sipas Bordit Kombëtar të Sigurisë së Transportit të SHBA (NTSB), ekuipazhi ajror nuk u paralajmërua në 28% të aksidenteve me turbulenca që ndodhën midis 2009 dhe 2018. Analiza, gjithashtu nga Williams, tregon se turbulencat e ajrit të pastër do të rriten ndjeshëm në mbarë botën gjatë dekadave të ardhshme.

“Është normale të presësh 10 minuta turbulenca në një fluturim transoqeanik. Unë mendoj se në disa dekada ato mund të rriten në 20 minuta ose gjysmë ore. “Fatkeqësisht, shenja e rripit të sigurimit do të jetë e vendosur për shumë më gjatë”, përfundoi Williams.

Rripi i sigurimit duhet të përdoret gjatë gjithë fluturimit. Gjegjësisht, në raportin e NTSB-së 2021, theksohej se shumica e pasagjerëve të lënduar për shkak të turbulencave nuk kishin vendosur rripat e sigurimit. Meqenëse ndonjëherë është e pamundur të parashikohet se kur një aeroplan do të përballet me turbulenca të pastër ajri, e vetmja mënyrë për të qenë 100% i sigurt është të vishni gjithmonë rripin e sigurimit.

Sipas Shërbimit Kombëtar të Motit të SHBA (NWS), në rastet e turbulencave ekstreme, kur avioni është i pamundur të kontrollohet, mund të ndodhin dëmtime strukturore të avionit. Rastet e fundit, duke përfshirë fluturimin e sipërpërmendur të Singapore Airlines, kanë rezultuar gjithashtu në dëmtim të kabinës së avionit.

Turbulenca mund të ndodhë kudo dhe në çdo lartësi, por disa zona dihet se janë më të prirura ndaj turbulencave. Një fluturim i Singapore Airlines nga Singapori në Londër u përball me turbulenca të forta mbi Mianmar pasi kaloi detin Andaman.

Analiza e vitit të kaluar nga uebfaqja e parashikimit të turbullirave, Turbli, e cila shqyrtoi 150,000 rrugë të ndryshme fluturimi, zbuloi se udhëtimi midis kryeqytetit kilian Santiago dhe aeroportit ndërkombëtar Viru Viru të Bolivisë ishte më i rrezikshmi, ndërsa një fluturim nga Almaty i Kazakistanit në Bishkek të Kirgistanit ishte vendi i dytë ndaj kushteve për rrezikun e turbulencave, shkruan CNN.